بسم الله الرحمن الرحیم
به پولی که صرف خرید کفن و قبر میت می شود خمس تعلق میگیرد
اقای مکارم : خمس تعلق نمی گیرد [1]
آقای شبیری : همیبن که میت احتمال می داده این پولها قبل از یک سال صرف نیازها و مخارجش می شود خمس ندارد [2]
در عروه آمده : (مسألة 68): إذا مات المكتسب في أثناء الحول بعد حصول الربح سقط اعتبار المؤنة في باقيه، فلا يوضع من الربح مقدارها على فرض الحياة.[3]
و هیچ یک از اقایان حاشیه ندارند . و ظاهرا طبق قاعده فتوی داده اند
محقق خویی : لما تقدّم من أنّ الاعتبار في الاستثناء بالمئونة الفعليّة لا التقديريّة، فلا يوضع عن الربح إلّا المقدار الذي صرفه خارجاً، و يرجع فيما عداه إلى عموم وجوب الخمس، إذ لا مئونة بعد الموت، فإنّها سالبة بانتفاء الموضوع.[4]
آقای سبزواری : لما تقدم من أنّ المراد بالمؤنة ما تصرف فعلا لا تقديرا و فرضا، فيجب تخميس أرباحه إلى حين موته و بعد استثناء مئونته إلى ذلك الحين أيضا و لا موضوع لاستثناء المؤنة إلى ما بعد الموت لا لنفسه و لا لعياله، لانتفاء موضوعها بالموت.[5]
و به نظر می رسد اصل مساله مطابق قاعده است که موونه سال فرد استثناء می شود اما اینکه گفته شده بعد از فوت متوفی هیچ موونه ای ندارد و باید حتی خمس مخارج کفن و تجهیز میت هم تخمبس شود .
آقای فاضل : السؤال 779: من مات في خلال السّنة الخمسية فهل يمكن لورثته قبل أداء خمس أرباحه المتبقى في تلك السنة تجهيزه و تكفينه و صرف سائر نفقاته من تركته؟ الجواب: كلّ ما لم يُصرف من الأرباح السّنويّة في المئونة يجب دفع خمسه، و ينفق من المال المخمّس للميّت في تجهيزه و تكفينه، بل يلزم تخميس الكفن الّذي اشتراه من أرباحه قبل وفاته.[6]
آقای تبریزی : - إذا مات زيد اثناء السنة الخمسية و عنده ارباح فهل يجوز صرف الأرباح في تجهيزه دون تخميس الأرباح أو لا بد من تخميس الأرباح أولًا ثمّ التجهيز؟
بسمه تعالى يخرج الخمس اولًا ثمّ يجهز بعد ذلك من ثلثه إذا اوصى بذلك.[7]
قابل مناقشه باشد مخصوصا با توجه به اینکه موونه تجهیز میت همانطور که در پست 464 بیان شد [8] مقدم بر همه امور مالی میت می باشد .
آقای شیرازی : المسألة 1322. إذا لم تزد تركة الميت عن مصارف تجهيزه- أي كفنه و دفنه- و دينه، وجب صرف التركة على هذه الأمور، و لا يعطى لورثته شي‌ء.[9]
لذا به نظر میرسد بیان آقای شاهرودی بیشتر قابل دفاع است
آقای شاهرودی : و امّا الجواب على السؤال الثاني- فلا اشكال في عدم تعلق الخمس بذلك الربح اذا كانت نفقات تجهيزه مستوعبة له، لما ثبت في محله من الدليل على ان (اوّل شي‌ء يبدأ به من المال الكفن ثم الدين) فيكون مقدما على جميع الحقوق المالية التي تكون من قبيل الدين و منها الخمس، و اما مع فرض عدم الاستيعاب، فهل يخرج من الباقي خمس مجموع التركة، لكونه بمجموعه ربحه الفاضل عن مئونته بمجرد موته، فيكون مقتضى اطلاق دليل الخمس تعلقه به بتمامه، فيكون خمسه كالدين ملكا لاصحاب الخمس، و هو لا ينافي وجوب اخراج مئونة التجهيز من التركة أيضا لوفاء الباقي به بحسب الفرض أو يقال بأن الواجب اخراج خمس الباقي فقط؟ لا يبعد الأخير، تمسكا بإطلاق المئونة، فان هذا من مئونته أيضا التي قد صرف عليها من مال الميت، فتكون خارجة عن دليل الخمس بمقتضى اطلاق استثناء المئونة، و لا وجه لدعوى اختصاصه او انصرافه الى خصوص المؤن المحتاج إليها في حال حياته.
و ان شئت قلت: ان المئونة لو كانت مضافة الى الحي بما هو حي، او الى المكلف بما هو مكلف أمكن قبول دعوى الانصراف المذكور، و اما اذا كانت مضافة الى ماله و ربحه، فهو صادق على مصارف تجهيزه لخروجها من ماله في مئونته.
فالاقوى عدم تعلق الخمس بمقداره اذا ما اخرج من تركته، بل يكون الخمس متعلقا بما يبقى بعد ذلك من ارباح سنته.[10]
بنا بر این ظاهرا اگر موونه تجهیز میت به مقدار متعارف را ورثه و یا فرد دیگری که متعارف است مخارج را تامین کند بپردازد از در آمد سال خود بپردازد ؛ خمس ندارد چون عرفا از موونه سال او محسوب می شود مخصوصا اگر از افراد نزدیک فرد ( مثل همسر و پدر و مادر ) باشد و حتی اگر از اموال متوفی پرداخت شود ؛ لازم نیست خمس آن پرداخت شود چون عرفا از موونه سال او محسوب می شود و آنچه اقای شبیری درتوضیح آورده است که متوفی احتمال می داده مصرف شود کامل نیست بلکه باید گفت اگر عملا در سال خمسی او مصرف شد خمس ندارد و الا اگر بعد از سال خمسی او مصرف شود باید خمس آن قبلا پرداخت می شده است و اگر نشده حکم دیون متوفی را دارد.
از همین جا روشن می شود که افرادی که برای خود قبر می خرند و یا کفن می خرند اگر در همان سالی که خریده اند بمیرند و ئفن شوند مشکلی ندارد اما اگر در ان سال فوت نکرده و تا سال خمسی بودند باید خمس پولی که مصرف کفن و یا قبر کرده اند را بپردازند چون معلوم می شود از موونه آن سال انها نبوده است.
محمد عطایی 18/1/00
نتایج
الف ) مخارج تجهیز میت خمس ندارد .
ب ) فرقی نمی کند که از در آمد جاری نزدیکان متوفی پرداخت شود و یا ازاموال متوفی پرداخت شود
ج ) کسانی که قبر و کفن می خرند اگر در همان سال خرید فوت نکنند باید خمس آن را بدهند .
[1] . ش 651132
[2] . 150 43
[3] . العروة الوثقى (المحشى)؛ ج4، ص: 289
[4] . موسوعة الإمام الخوئي؛ ج25، ص: 263
[5] . مهذب الأحكام (للسبزواري)؛ ج11، ص: 449
[6] . جامع المسائل (عربي - للفاضل)؛ ص: 193
[7] . صراط النجاة (للتبريزي)؛ ج10، ص: 276
[8] . http://ataei110.blogfa.com/post/464
[9] . المسائل المنتخبة (للشيرازي، السيد صادق)؛ ص: 321
[10] . كتاب الخمس (للشاهرودي)؛ ج2، ص: 281
اینجانب محمد عطایی مسئول پاسخگویی مسائل شرعی بوده و به همین مناسبت برخی مسائل شرعی را بررسی نموده و نتیجه آن را در اینجا منعکس میکنم