بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

شکار در شب

شیخ طوسی : و يكره صيد السّمك يوم الجمعة قبل الصّلاة. و يكره صيد الوحش و الطّير باللّيل، و ليس ذلك بمحظور.[1]

علامه حلی : و يكره الذباحة و الصيد بالليل و يوم الجمعة قبل الصلاة ما لم يخف فوت الذبيحة،[2]

فاضل مقداد : و كذا يكره أخذ الفراخ من أعشاشها و الصيد بكلب علمه مجوسي و صيد السمك يوم الجمعة قبل الصلاة. و صيد الوحش و الطير بالليل.[3]

شیخ بهایی : از مکروهات سوم: شكار كردن در شب و بچّۀ جانوران را از آشيانهاى ايشان بيرون آوردن.[4]

تنها از اقای مکارم نقل شده که حلال نیست

سؤال 790- مرسوم شده كه افراد خوابگاه پرندگان حلال گوشت وحشى را شناسايى، و شب هنگام موقعى كه حيوان در خواب است با ترفندها و ابزار آلات مختلف آنها را شكار مى‌كنند. چنين شكارى با توجّه به حديث «حيوان در آشيانه‌اش در امان است.» چه حكمى دارد؟

جواب: چنين شكارى حلال نيست.[5]

در اینترنت : پاسخ داده  شده : شکار حیواناتی که در شب قدرت بر فرار ندارند جایز نیست.[6]

ظاهرا در این مورد سه روایت وجود دارد

روایت اول : 1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ[7] قَالَ: سَأَلْتُ‌ الرِّضَا ع عَنْ طُرُوقِ[8] الطَّيْرِ بِاللَّيْلِ فِي وَكْرِهَا[9] فَقَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِكَ.[10]

روایت صحیح است [11]

 از لحاظ دلالت هم بیان می دارد که شبانه به لانه پرندگان رفتن _ کنایه از شکار است _ مانعی ندارد .

روایت دوم : 234- 5- الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا تَقُولُ فِي صَيْدِ الطَّيْرِ فِي أَوْكَارِهَا وَ الْوَحْشِ فِي أَوْطَانِهَا لَيْلًا فَإِنَّ النَّاسَ يَكْرَهُونَ ذَلِكَ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِكَ.[12]

مجلسی روایت را مجهول دانسته است [13]

شاید بتوان از تقریر سوال اصل کراهت را استفاده کرد ولی تصریح به جواز می کند البته تصریح به جواز صید پرنده در لانه خودش است و همینطور صید حیوانات وحشی در محل زندگی آنها در شب .

مجلسی : و يدل على جواز اصطياد الطير بالليل، و لا ينافي ما هو المشهور من كراهة صيد الطير و الوحش ليلا، و أخذ الفراخ من أعشاشها لما سيأتي من الأخبار.[14]

روایت سوم : 2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ [15]عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ [16]عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ[17] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ  [18]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا تَأْتُوا الْفِرَاخَ فِي أَعْشَاشِهَا وَ لَا الطَّيْرَ فِي مَنَامِهِ حَتَّى يُصْبِحَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ وَ مَا مَنَامُهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ اللَّيْلُ مَنَامُهُ فَلَا تَطْرُقْهُ فِي مَنَامِهِ حَتَّى يُصْبِحَ وَ لَا تَأْتُوا الْفَرْخَ فِي عُشِّهِ حَتَّى يَرِيشَ وَ يَطِيرَ فَإِذَا طَارَ فَأَوْتِرْ لَهُ قَوْسَكَ وَ انْصِبْ لَهُ فَخَّكَ.

مجلسی روایت را مجهول می داند [19] در حالی که مجلسی اول حدیث را قوی می داند [20] و ظاهرا مشکل از ناحیه محمد بن الفضیل است .

از لحاظ دلالت هم دارد که جوجه ها را در لانه هایشان نگیرید و پرندگان را در حال خواب نگیرید تا صبح شود وسوال شد خواب پرندگان چیست حضرت فرمود : مراد شب است و جوجه تا پر در نیاورده است و توان پرواز ندارد نگیرید .

 که سوال از دو ناحیه است . شکار پرنده در شب و شکار جوجه در لانه که تنها در قسمت اول با  دو روایت اول تعارض دارد اما در قسمت دوم یعنی گرفتن جوجه در لانه معارض ندارد .

روایت چهارم : 3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ[21] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ[22] عَنْ مِسْمَعٍ [23]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ إِتْيَانِ الطَّيْرِ بِاللَّيْلِ وَ قَالَ ع إِنَّ اللَّيْلَ أَمَانٌ لَهَا.[24]

مجلسی روایت را طبق نظر مشهور ضعیف است [25]

 از لحاظ دلالت هم مطلقا صید در شب را ممنوع شمرده است .

اکثر آقایان دو  روایت اخیر را حمل بر کراهت کرده اند.

شیخ طوسی : فَالْوَجْهُ فِي هَذِهِ الْأَخْبَارِ أَنْ نَحْمِلَهَا عَلَى الْجَوَازِ وَ رَفْعِ الْحَظْرِ وَ الْخَبَرَانِ الْأَوَّلَانِ مَحْمُولَانِ عَلَى ضَرْبٍ مِنَ الْكَرَاهِيَةِ دُونَ الْحَظْرِ.[26]

خوانساری : فالجمع بحمل ما ذكر على الكراهة و وحدة السياق تقتضي حمل قوله عليه السّلام على المحكيّ «لا تأتوا الفراخ في أعشاشها» أيضا على الكراهة.[27]

در فتوی آقای مکارم  دو نکته باید لحاظ شود . قسمت اول که دارد حیواناتی که در شب قدرت فرار ندارند که در روایات به آن اشاره نشده است بلکه تنها به پرندگان اشاره شده انهم در لانه انها نه مطلقا و قید قدرت بر فرار هم ندارند در روایات نیست .

نکته دوم که در  فتوی ایشان آمده حرمت وضعی است که نوشته اند حلال نیست که بر فرض قبول دو روایت حکم تکلیفی حرمت است  اما حرمت وضعی روشن نیست  و استفاده حکم وضعی محل تامل است .

ظاهرا نمی توان نظر آقای مکارم را ترجیح داد و  کراهت همانطور که افرادی که متعرض قضیه شده اند به آن اشاره کرده اند بیشتر قابل دفاع است مضافا براینکه اکثر آقایان اصولا به کراهت هم اشاره نکرده اند  و حال آنکه اگرحرام بود باید بیشتر مد نظر قرار می گرفت .

 با توجه به روایات می توان نتیجه گرفت که  صید جوجه در لانه خود کراهت شدیده دارد و همینطور صید پرنده در شب

محمد عطایی 3/7/98

نتایج

صید جوجه در لانه خود کراهت شدیده دارد و همینطور صید پرنده در شب

[1] . النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى؛ ص: 579

[2] . الجامع للشرائع؛ ص: 384

[3] . التنقيح الرائع لمختصر الشرائع؛ ج‌4، ص: 15

[4] . جامع عباسى و تكميل آن (محشى، ط - جديد)؛ ص: 740

[5] . استفتاءات جديد (مكارم)؛ ج‌3، ص: 299

[6] . http://hadana.ir

[7] . لقي الرضا عليه السلام و كان عظيم المنزلة عنده و هو ثقة جليل القدر

[8] . و كُلُّ آتٍ باللَّيلِ: طارِق،

[9] . لانه ؛ عش

[10] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج‌6، ص: 216‌

[11] . مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول؛ ج‌21، ص: 356 و روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، ج‌7، ص: 398‌ و ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار، ج‌14، ص: 142‌

[12] . الاستبصار فيما اختلف من الأخبار؛ ج‌4، ص: 65

[13] . ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار؛ ج‌14، ص: 142

[14] . مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول؛ ج‌21، ص: 356

[15] . أحمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد بن علي البرقي‌ كان ثقة في نفسه، يروي عن الضعفاء و اعتمد المراسيل.

[16] . كان الحسن عمره كله فطحيا مشهورا بذلك

[17] . محمّد بن الفضيل بن كثير الأزدي الكوفي الصّيرفي: أبو جعفر الأزديّ، عدّه الشّيخ في رجاله تارة من أصحاب الصّادق (ع) بعنوان محمّد بن الفضيل بن كثير الأزديّ صيرفي، و اخرى من أصحاب الكاظم (ع) بعنوان محمّد بن الفضيل الأزدي الكوفيّ ضعيف، و ثالثة من أصحاب الرّضا (ع) بعنوان محمّد بن الفضيل أزديّ صيرفيّ يرمى بالغلوّ، له كتاب. قال المحقّق المامقاني: ظاهر هذه العبائر كونه شخصا واحدا و ظاهر المصنّف في (الخلاصة) التّعدد حيث قال في القسم الثّاني منه: محمّد بن الفضيل الكوفيّ الأزديّ من أصحاب الكاظم (ع) ضعيف، ثمَّ قال: محمّد بن الفضيل من أصحاب الرّضا (ع) أزديّ صيرفيّ، يرمى بالغلوّ.

[18] . متكلم، عظيم القدر، حسن العقيدة، قوي في الكلام، كان قديما من المعتزلة، و تبصر و انتقل.

[19] . مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول؛ ج‌21، ص: 356

[20] .  في القوي كالصحيح، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، ج‌7، ص: 398‌

[21] . واقف، ثم غلا، و كان ضعيفا جدا، فاسد المذهب.

[22] . ضعيف غال ليس بشي‌ء. روى عن مسمع كردين و غيره

[23] . كان ثقة

[24] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج‌6، ص: 216‌ و تهذيب الأحكام، ج‌9، ص: 14‌

[25] . تهذيب الأحكام، ج‌9، ص: 14‌

[26] . الاستبصار فيما اختلف من الأخبار؛ ج‌4، ص: 65

[27] . جامع المدارك في شرح مختصر النافع؛ ج‌5، ص: 112