بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

مرگ ابتدایی انسان به معنی جدا شدن روح از بدن که به خدا و یا ملک الموت و یا ملائکه خاص انجام می شود به معنی جدا شدن روح از بدن و اینکه خدای سبحان روح را از بدن جدا می کند. وآیات زیر دلالت بر آن دارد.

اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿42﴾[1]

قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ ﴿11﴾[2]

الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلاَئِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿32﴾[3]

 طبق روایات متعدد این روح جدا شده از بدن در عالم برزخ به صور مختلف از آگاهی کامل  تا نا آگاهی کامل و مثل حالت خواب و بی هوشی به سر می برد.

النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوّاً وَ عَشِيّاً وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ ﴿46﴾[4]

وَ الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ، أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّيرَانِ.[5]

 حال سوال این است  که بعد ازاین مرحله و قبل از قیامت ایا مرگ دومی رخ می دهد  یا خیر و اگر مرگ دومی رخ می دهد مرگ دوم به چه معنی است .

 در قران آیه ای وارد شده که اشاره به دو مرگ دارد

قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ ﴿11﴾[6]

مرحوم مجلسی دارد : فالإحياء في أربعة مواضع، في الدنيا، و في القبر، و في الرجعة، و في القيامة و الإماتة في ثلاثة مواطن، في الدنيا، و في القبر، و في الرجعة، و لو أطلقنا الإماتة على خلقهم أمواتا ففي أربعة مواضع، في الدنيا مرتين، و في القبر، و في الرجعة، [7]

 ظاهرا مرگ دومی هم برای همه موجودات مادی و دارای حیات وجود دارد  ولو مرگ سومی هم ممکن است برای برخی اتفاق بیفتد که البته کلیت ندارد .

در قران ایه ای وجود دارد که مشعر به یک مرگ است

لاَ يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلاَّ الْمَوْتَةَ الْأُولَى وَ وَقَاهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ ﴿56﴾[8] ولی شاید مراد حصر اضافی باشد یعنی دیگر بعد از این مرگی نخواهد بود نه اینکه قبلا تنها یک مرگ بوده است یعنی مراد از الموته الاولی جنس مرگ باشد نه تعداد آن .

در قران یک ایه دیگر است که مشعر به این است که مرگ دومی هم محقق می شود .

وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُمْ قِيَامٌ يَنْظُرُونَ ﴿68﴾[9]

این آیه مشعر به این است که  قبل از نفخ صور برای زنده شدن نفخ صور دیگری  برای مردن و به تعبیر قران صعق جمیع آهل زمین و آسمان واقع می شود و به اطلاقه شامل ارواح انسانها که در عالم برزخ هم هستند می شود .

و دو آیه دیگر مشعر به این معنی است .

كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ وَ يَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلاَلِ وَ الْإِكْرَامِ ﴿27﴾[10]

كُلُّ شَيْ‌ءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿88﴾[11]

 این این دو آیه استفاده می شود که  تمام موجودات در یک زمانی قبل از قیامت از بین می روند و فناء محض اتفاق می افتد و ارواح انسانها هم  مشمول من علیها در آیه اول و شی در آیه دوم می شود و فانی ومعدوم می شوند.

روایتی هم براین معنی وارد شده است

وَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: تَلَا رَسُولُ اللَّهِ ص هَذِهِ الْآيَةَ وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ- فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمٰاوٰاتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلّٰا مَنْ شٰاءَ اللّٰهُ - قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ اسْتَثْنَى اللَّهُ- قَالَ ص جَبْرَئِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ إِسْرَافِيلُ وَ مَلَكُ الْمَوْتِ- فَإِذَا قَبَضَ اللَّهُ أَرْوَاحَ الْخَلَائِقِ قَالَ يَا مَلَكَ الْمَوْتِ مَنْ بَقِيَ- قَالَ يَقُولُ سُبْحَانَكَ رَبِّي تَبَارَكْتَ رَبِّي- وَ تَعَالَيْتَ رَبِّي ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ- بَقِيَ جَبْرَائِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ إِسْرَافِيلُ وَ مَلَكُ الْمَوْتِ- قَالَ فَيَقُولُ خُذْ نَفْسَ إِسْرَافِيلَ فَيَأْخُذُ نَفْسَ إِسْرَافِيلَ- قَالَ فَيَقُولُ يَا مَلَكَ الْمَوْتِ مَنْ بَقِيَ- قَالَ فَيَقُولُ سُبْحَانَكَ رَبِّي- تَبَارَكْتَ وَ تَعَالَيْتَ رَبِّي ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ- بَقِيَ جَبْرَائِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ مَلَكُ الْمَوْتِ- قَالَ فَيَقُولُ خُذْ نَفْسَ مِيكَائِيلَ- قَالَ فَيَأْخُذُ نَفْسَ مِيكَائِيلَ فَيَقَعُ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ- فَيَقُولُ يَا مَلَكَ الْمَوْتِ مَنْ بَقِيَ- فَيَقُولُ تَبَارَكْتَ رَبِّي وَ تَعَالَيْتَ بَقِيَ جَبْرَئِيلُ وَ مَلَكُ الْمَوْتِ- قَالَ فَيَقُولُ مُتْ يَا مَلَكَ الْمَوْتِ فَيَمُوتُ- قَالَ فَيَقُولُ يَا جَبْرَئِيلُ مَنْ بَقِيَ- فَيَقُولُ تَبَارَكْتَ رَبِّي وَ تَعَالَيْتَ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ- وَجْهُكَ الْبَاقِي الدَّائِمُ وَ جَبْرَئِيلُ الْمَيِّتُ الْفَانِي- قَالَ يَا جَبْرَئِيلُ لَا بُدَّ مِنَ الْمَوْتِ- فَيَخِرُّ سَاجِداً فَيَخْفِقُ بِجَنَاحَيْهِ- فَيَقُولُ سُبْحَانَكَ رَبِّي تَبَارَكْتَ وَ تَعَالَيْتَ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ- ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَعِنْدَ ذَلِكَ يَمُوتُ جَبْرَئِيلُ- وَ هُوَ آخِرُ مَنْ يَمُوتُ مِنْ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ.[12]

البته این روایت به دو صورت دیگر نقل شده است که در یکی ترتیب بین حضرات جبرئیل و ملک الموت تغییر کرده و در روایت دیگر تنها کسی که بعد از نفخ صور اول باقی می ماند حضرت اسرافیل است .

فلا يبقى في السماوات ذو روح إلا صعق و مات إلا إسرافيل ... قال: فيقول الله لإسرافيل: يا إسرافيل مت، فيموت إسرافيل [13]

ولی اصل مساله مورد اشاره است که در یک زمانی تمام موجودات از جمله ارواح که با پذیرش حیات برزخی ارواح  مردمی که قبلا فوت شده بودند را هم شامل می شود می میرند و این مردن به معنی نابود شدن و از بین رفتن است نه به معنی جدا شدن روح از بدن  همانطور که کلامات فانی و هالک این معنی را می رساند .

 محمد عطایی 12/11/97

نتایج

الف ) انسانها به طور کلی یک مرگ اولیه دارند به معنی جدایی روح از بدن که منجر به حیات برزخی می شود.

ب ) مرگ دوم  برای انسانها بلکه همه موجودات زنده مادی هنگام نفخ صور اتفاق می افتد.

ج ) در نفخ صور اول هیچ زنده ای غیر از چهار ملک و یا یک ملک مقرب باقی نمی ماند و همه فانی می شوند.