بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

گاهی اموالی از انسان تلف می شود  یا سرقت می شود .

 سوال این است که ایا می توان از ربح حاصله به مقدار مال تلف شده جدا کرد و خمس آن را نداد. یا به اصطلاح عوام مقدار مساوی مال تلف شده را به جای ان گذاشت .

آقایان بین مواردی که مال تلف شده از سرمایه باشد یا از موونه باشد یا از اموال دیگر تفصیل قرار داده اند.

مسألة 1235: إذا تلف بعض أمواله مما ليس من مال التكسب‏، و لا من مئونته ففي الجبر حينئذ إشكال، و الأظهر عدم الجبر.

مسألة 1236: إذا انهدمت دار سكناه، أو تلف بعض أمواله‏ مما هو  مئونته كأثاث بيته أو لباسه أو سيارته التي يحتاج إليها و نحو ذلك، ففي الجبر من الربح إشكال، و الأظهر عدم الجبر، نعم يجوز له تعمير داره و شراء مثل ما تلف من المؤن أثناء سنة الربح، إذا احتاج إليه فيما بقي منها، و يكون ذلك من الصرف في المئونة المستثناة من الخمس^[1]. 

74 مسألة لو كان له رأس مال و فرقه في أنواع من التجارة فتلف رأس المال أو بعضه من نوع منها  فالأحوط عدم جبره بربح تجارة أخرى بل و كذا الأحوط عدم جبر خسران نوع بربح أخرى لكن الجبر لا يخلو عن قوة خصوصا في الخسارة نعم لو كان له تجارة و زراعة مثلا فخسر في تجارته أو تلف رأس ماله فيها فعدم الجبر لا يخلو عن قوة خصوصا في صورة التلف و كذا العكس و أما التجارة الواحدة فلو تلف بعض رأس المال فيها و ربح الباقي فالأقوى الجبر و كذا في الخسران و الربح في عام واحد في وقتين سواء تقدم الربح أو الخسران فإنه يجبر الخسران بالربح‏ [2]

مرحوم سبزواری می فرمایند: لإطلاق أدلة وجوب الخمس في الأرباح و الفوائد، و عدم دليل على الجبر إلّا إذا انطبق عليه عنوان المؤنة، أو كان بحيث لا يصدق- مع لحاظ التلف و السرقة- الربح و الاستفادة، أو كون الخسارة في رأس المال بحيث لو لم يجبر لوقع الشخص في الحرج و المضيقة، و مع عدم انطباق شي‌ء من ذلك، فالمرجع الإطلاقات و العمومات الدالة على وجوب الخمس. نعم، لو كان محتاجا إلى بدل ما تلف أو سرق فاشتراه كان ثمنه من المؤن بلا إشكال.[3]

طبق قاعده حکم این مساله به این معنی باز می گردد که موونه چیست و قبلا توضیح داده شد که سرمایه جزء موونه است و طبق نظر انها که سرمایه را موونه می دانند مانعی ندارد اما از نظر سید و آقایانی که سرمایه را موونه نمی دانند تعجب است که چرا می فرمایند جبران می شود در حالی که ارباح مکاسب باید تخمیس شود منهای موونه و خود سرمایه وقتی موونه نباشد جبران آنهم جزء موونه نیست و نمی توان جبران نمود مثل وقتی که غیر از سرمایه از اموال دیگر تلف شود. به طور کلی هر فرد باید خمس در آمد خود را بدهد غیر از مبلغی که صرف موونه می شود . و بنا بر انچه بیان شد که سرمایه جزء موونه است آنجه صرف موونه می شود از ارباح مکاسب خمس ندارد اما انچه از اموال سابق چه موونه بوده است یا نبوده کسر نمی شود. بنا بر این اگر سرمایه یا موونه از بین رفت و فرد از در آمد جدید آن را دومرتبه تهیه کرد خمس ندارد اما اگر تهیه نکرد کسر نمی شود و درست حکم دین را دارد که اگر اداء شد از موونه است و الا حکم موونه را ندارد و از در آمد فرد کسر نمی شود .

محمد عطایی 27/9/97

نتایج

اموالی که از فرد تلف می شود ا گر موونه باشد و فرد آن را جایگزین کند  در واقع عوائد او صرف موونه شده و خمس ندارد و اگر جایگزین نکند باید تخمیس شود و چیزی کسر نمی شود .