بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

آیا افساد فی الارض موضوعی مستقل برای اجراء حد در آیه شریفه است یا همان یحاربون می باشد نه عنوان مستقل .

 بر فرض که عنوان مستقل باشد آیا کشتن افراد به جرم اخلال در اقتصاد می تواند طبق ایه باشد .

ظاهرا  اصل مساله یعنی موضوع مستقل بودن افساد فی الارض به تفسیر آیه شریفه " انَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَاداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلاَفٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذٰلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ ﴿33﴾ [1] " باز گردد  به این معنی که آیا " وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَاداً " تفسیر یحاربون الله است یا مستقل از ان مطرح شده است .

 درمراد از آیه شریفه : فقال قوم المراد بها أهل الذمة إذا نقضوا العهد و لحقوا بدار الحرب و حاربوا المسلمين، فهؤلاء المحاربون الذين ذكرهم الله في هذه الآية،[2]

المراد بها المرتدون عن الإسلام إذا ظفر بهم الإمام عاقبهم بهذه العقوبة، لأن الآية نزلت في العرينيين،

و قال جميع الفقهاء إن المراد بها قطاع الطريق و هو من شهر السلاح و أخاف السبيل لقطع الطريق،

و الذي رواه أصحابنا أن المراد بها كل من شهر السلاح و أخاف الناس في بر كانوا أو في بحر، و في البنيان أو في الصحراء، و رووا أن اللص أيضا محارب،[3]

اما در عطف " يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَاداً " اختلاف است

برخی گفته اند عطف تفسیری است و افساد فی الارض توضیح محارب است نه اینکه عنوان مستقلی باشد

 برخی گفته اند : عنوان افساد في الأرض يك عنوان مستقل و غیر از  محاربه مى‌باشد، هر چند افساد  اعم از محارب است، زيرا افساد في الأرض در آيات ديگرى كه بحث محاربه مطرح نيست آمده، مانند آيه «مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسٰادٍ فِي الْأَرْضِ ....» و اين در حالى است كه قتل نفس محاربه نمى‌باشد اما مى‌تواند از مصاديق افساد في الأرض باشد .و  به آیاتی اشاره میکنند که افساد در ارض را بدون محاربه  مطرح کرده اند .

وَ قَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَ تَذَرُ مُوسَى وَ قَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ . [4]

قَالُوا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجاً عَلَى أَنْ تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ سَدّاً ﴿94﴾[5]

وَ قَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوّاً كَبِيراً ﴿4﴾[6]

وَ إِذَا قِيلَ لَهُمْ لاَ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ ﴿11﴾[7]

وَ لاَ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَةَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ ﴿56﴾[8]

وَ إِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْباً قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلٰهٍ غَيْرُهُ قَدْ جَاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْمِيزَانَ وَ لاَ تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَ لاَ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا ذٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿85﴾ [9]

آيه در واقع مى‌خواهد يكى از مصاديق افساد في الأرض را بيان كند تا از طرف ديگر نوعى تعليل براى شدت گناه و جرم محاربه باشد. بنابر اين عنوان افساد في الأرض مصاديق متعددى دارد كه برخى از آنها عنوان معينى مانند محاربه هم دارند.[10]

ظاهرا نویسنده بین معنی لغوی و کار برد کلمه با حکم شرعی اجرای حد خلط نموده است . چرا که واضح است معنی لغوی افساد فی الارض و کار برد آن در ادبیات و قران یقینا اعم از عنوان محارب می باشد  و امثله ای که مطرح کرده اند همین معنی را اثبات می کند . اما در تفسیر آیه شریفه بحث  در این معنی است که آیا جزاء  مذکور  در ادامه آیه شریفه " أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا " جزاء محارب است  یا جزاء مفسد فی الارض هم هست  یعنی در آیه شریفه حکم دو موضوع را بیان کرده است یا حکم یک موضوع را بیان کرده است . به عبارت دیگر اگر کسی محارب بود حتما مفسد فی الارض هم هست و جزاء مذکور شامل حال او می شود اما اگر کسی فرضا مفسد بود اما محارب نبود آیا باز هم  می توان گفت جزاء مذکور شامل حال او هم  میشود  .

از آیات مورد استناد و ایه مذکور  این  معنی استفاده نمی شود . و اجمال دارد و نیاز به دلیل دیگری برای اثبات حکم مطلق مفسد فی الارض داریم  که مفقود است و در حکم مفسد فی الارض باید توقف  کرد .

سپس نویسنده به مواردی اشاره می کنند که  برخی  فقهاء حکم قتل را مترتب بر عنوان افساد فی الارض    کرده اند .

علامه به نقل از ابن جنید  : قتل بهم لا من طريق القود و لكن لإفساده في الأرض الذي قام به مقام المحاربين.

 شهید ثانی : و ثانيها: أنه يقتل حدّا لا قصاصا، لإفساده في الأرض. و هو قول ابن الجنيد و أبي الصلاح .[11]

ابن ادریس در حد سرقت : قلنا لمّا تكرر منه الفعل صار مفسدا ساعيا في الأرض فسادا فقطعناه لأجل ذلك، لا لأجل كونه سارقا ربع دينار، و لهذا روى أصحابنا انه من سرق حرا صغيرا، فباعه، وجب عليه القطع، قالوا لانه من المفسدين في الأرض، [12]

شیخ طوسی : فَالْوَجْهُ فِي هَذَا الْخَبَرِ أَنْ نَحْمِلَهُ عَلَى أَنَّ مَنْ يُعْرَفُ بِذَلِكَ بِأَنْ يَحْتَالَ عَلَى أَمْوَالِ الْمُسْلِمِينَ جَازَ لِلْإِمَامِ أَنْ يَقْطَعَهُ لِأَنَّهُ مُفْسِدٌ فِي الْأَرْضِ لَا لِأَنَّهُ سَارِقٌ لِأَنَّ هَذِهِ حِيلَةٌ وَ لَيْسَتْ بِسَرِقَةٍ يَجِبُ فِيهَا الْقَطْعُ.[13]

 روشن است که  نظر ابن جنید و ابی الصلاح  یا توجیه یک روایت توسط شیخ طوسی به این معنی نمی تواند اثبات کند که افساد فی الارض  موجب حد شرعی است که در ایه شریفه وارد شده است.

آقای هاشمی شاهرودی بحث مفصلی در این زمینه دارد و نتیجه میگیرد که هر دو عنوان مقید به همدیگر موضوع حکم است . یعنی محاربه ای که برای افساد باشد نه محاربه مجرد از افساد و نه افساد بدون محاربه

احتمال سوّم آن بود كه هر دو عنوان مذكور باهم- چنانكه مقتضاى واو عطف است موضوع حكم در آيۀ محاربه هستند. امّا در عين حال مراد از اين احتمال آن نيست كه براى تحقّق موضوع آيۀ، وقوع دو عمل و صدور دو جرم در خارج شرط است، يكى محاربه با خدا و پيامبر و ديگرى سعى در ايجاد فساد در زمين. بلكه موضوع آيه، يك عمل است كه مصداق هر دو عنوان مذكور مى‌باشد. به عبارتى ديگر، «سعى در ايجاد فساد در زمين» قيد است براى عمل محاربه نه شخص محارب، و «محاربه» قيد است براى عمل افساد در زمين نه شخص مفسد، بنابر اين همان گونه كه در آيه، دو فاعل مستقلّ وجود ندارد، دو فعل مستقلّ نيز وجود ندارد، بلكه يك فعل هست با اين صفت كه همزمان هم محاربه است و هم سعى در ايجاد فساد در زمين. [14]

 بر فرض اینکه افساد فی الارض  حد داشته باشد باید پرسید افساد فی الارض چه زمانی محقق می شود .

یکی از آقایان برای تحقق آن دو شرط را لازم دانسته

اوّل: فساد و جرم به صورت عادت در آيد يا حداقل بيش از يك يا دو بار تكرار شود و يا عمل به گونه‌اى باشد كه آثار سوء آن به چند نفر ديگر سرايت كند. اصولًا در تمام مواردى كه عنوان مفسد في الأرض آورده‌اند اين عنصر به چشم مى‌خورد.

دوم: جرم و عمل موجب لطمه به اجتماع شود و جنبه عمومى پيدا كند، خواه امنيت و نظم اجتماعى را به مخاطره اندازد و يا دين، ناموس و اموال را در سطح جامعه تهديد نمايد. اصولًا جرايمى كه آثار آن از مرز خود مرتكب تجاوز نمى‌كند فساد بر آن صدق مى‌كند،[15]

 ولی این معنی خالی از دلیل معتبر عرفی و یا شرعی است و با توجه به اینکه افساد فی الارض موضوع شرعی نیست  و همان معنی عرفی آن مراد است باید در تشخیص مصادیق به عرف مراجعه کرد . و گاهی عرف تکرار و  تحقق خارجی فساد را لازم نمی داند .

آقای شاهرودی : تقييد افساد به قيد «في الارض» براى دلالت بر اين معناست كه «فساد در زمين حلول مى‌كند و زمين فاسد مى‌شود» بر اين اساس افساد در زمين به معناى تباه كردن زمين است. امّا نه بدان معنا كه ذات زمين تباه مى‌شود بلكه بدان معنا كه آن حالت اصلاح و سامانى كه در زمين است تباه مى‌شود.

اين آيات و از آيات ديگرى كه اين تركيب در آنها به كار رفته است، بدست مى‌آيد كه فسادى كه در اين آيات لحاظ شده، فساد خاصّى است كه مقيّد است به قيد « في الارض» و معناى آن تباه كردن زمين است از آن جهت كه محل استقرار و سكونت انسان است، چنانكه جملۀ (وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ) در آيه‌اى كه گذشت، نيز همين معنا را مى‌رساند.[16]

علی ای حال اگر موضوع تنها محارب باشد و یا مفسد فی الارض هم اضافه شود باید دید حکم آن چیست

شیخ طوسی دارد

فقال قوم إذا شهر السلاح و أخاف السبيل لقطع الطريق، كان حكمه متى ظفر به الامام التغرير، و هو أن ينفي عن بلده و يحبس في غيره،

و إن قتلوا و لم يأخذوا المال قتلوا‌ و القتل ينحتم عليهم، و لا يجوز العفو عنهم و إنما يكون منحتما إذا كان قصده من القتل أخذ المال و أما إن قتل رجلا لغير هذا فالقود واجب غير منحتم،

و إن قتل و أخذ المال قتل و صلب،

و إن أخذ المال و لم يقتل قطعت يده و رجله من خلاف

فمتى ارتكبوا شيئا من هذا نفوا من الأرض، و نفيهم أن يتبعهم أينما حلوا كان في طلبهم، فإذا قدر عليهم أقام عليهم الحدود التي ذكرناها.

و قال قوم الامام مخير فيه بين أربعة أشياء بين أن يقطع يده و رجله من خلاف، و يقتل أو يقطع من خلاف و يصلب، و إن شاء قتل و لم يقطع، و إن شاء صلب و لم يقطع، و الأول مذهبنا،[17]

3- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ[18] عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ[19] قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّمٰا جَزٰاءُ الَّذِينَ يُحٰارِبُونَ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ‌ فِي الْأَرْضِ فَسٰاداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ إِلَى آخِرِ الْآيَةِ فَقُلْتُ أَيُّ شَيْ‌ءٍ عَلَيْهِمْ مِنْ هَذِهِ الْحُدُودِ الَّتِي سَمَّى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ ذَلِكَ إِلَى الْإِمَامِ إِنْ شَاءَ قَطَعَ وَ إِنْ شَاءَ صَلَبَ وَ إِنْ شَاءَ نَفَى وَ إِنْ شَاءَ قَتَلَ قُلْتُ النَّفْيُ إِلَى أَيْنَ قَالَ يُنْفَى مِنْ مِصْرٍ إِلَى مِصْرٍ آخَرَ- وَ قَالَ إِنَّ عَلِيّاً ع نَفَى رَجُلَيْنِ مِنَ الْكُوفَةِ إِلَى الْبَصْرَةِ.[20]

روایت حسن است [21] احتمالا به علت ابراهیم حسنه گفته شده و الا صحیح است  و دلالت دارد که قاضی مخیر است هر یک از احکام چهار گانه را بر هر محاربی با هر کیفیتی اجراء کند .

529- 146- يُونُسُ [22]عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ [23]عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ[24] قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّمٰا جَزٰاءُ الَّذِينَ يُحٰارِبُونَ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ قَالَ ذَلِكَ إِلَى الْإِمَامِ يَفْعَلُ بِهِ مَا يَشَاءُ قُلْتُ فَمُفَوَّضٌ ذَلِكَ إِلَيْهِ قَالَ لَا وَ لَكِنْ بِحَقِّ الْجِنَايَةِ.[25]

روایت صحیح است [26]

8- عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ[27] عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ إِسْحَاقَ الْمَدَائِنِيِّ [28]عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّمٰا جَزٰاءُ الَّذِينَ يُحٰارِبُونَ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسٰاداً أَنْ يُقَتَّلُوا الْآيَةَ فَمَا الَّذِي إِذَا فَعَلَهُ اسْتَوْجَبَ وَاحِدَةً مِنْ هَذِهِ‌ الْأَرْبَعِ فَقَالَ إِذَا حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ سَعَى فِي الْأَرْضِ فَسَاداً فَقَتَلَ قُتِلَ بِهِ وَ إِنْ قَتَلَ وَ أَخَذَ الْمَالَ قُتِلَ وَ صُلِبَ وَ إِنْ أَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ يَقْتُلْ قُطِعَتْ يَدُهُ وَ رِجْلُهُ مِنْ خِلَافٍ وَ إِنْ شَهَرَ السَّيْفَ فَحَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ سَعَى فِي الْأَرْضِ فَسَاداً وَ لَمْ يَقْتُلْ وَ لَمْ يَأْخُذِ الْمَالَ يُنْفَى مِنَ الْأَرْضِ قُلْتُ كَيْفَ يُنْفَى وَ مَا حَدُّ نَفْيِهِ قَالَ يُنْفَى مِنَ الْمِصْرِ الَّذِي فَعَلَ فِيهِ مَا فَعَلَ إِلَى مِصْرٍ غَيْرِهِ وَ يُكْتَبُ إِلَى أَهْلِ ذَلِكَ الْمِصْرِ أَنَّهُ مَنْفِيٌّ فَلَا تُجَالِسُوهُ وَ لَا تُبَايِعُوهُ وَ لَا تُنَاكِحُوهُ وَ لَا تُؤَاكِلُوهُ وَ لَا تُشَارِبُوهُ فَيُفْعَلُ ذَلِكَ بِهِ سَنَةً فَإِنْ خَرَجَ مِنْ ذَلِكَ الْمِصْرِ إِلَى غَيْرِهِ كُتِبَ إِلَيْهِمْ بِمِثْلِ ذَلِكَ حَتَّى تَتِمَّ السَّنَةُ قُلْتُ فَإِنْ تَوَجَّهَ إِلَى أَرْضِ الشِّرْكِ لِيَدْخُلَهَا قَالَ إِنْ تَوَجَّهَ إِلَى أَرْضِ الشِّرْكِ لِيَدْخُلَهَا قُوتِلَ أَهْلُهَا.[29]

روایت ضعیف است [30] به علت عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ إِسْحَاقَ الْمَدَائِنِيِّ

12- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ شَهَرَ السِّلَاحَ فِي مِصْرٍ مِنَ الْأَمْصَارِ فَعَقَرَ اقْتُصَّ مِنْهُ وَ نُفِيَ مِنْ تِلْكَ الْبَلْدَةِ وَ مَنْ شَهَرَ السِّلَاحَ فِي غَيْرِ الْأَمْصَارِ وَ ضَرَبَ وَ عَقَرَ وَ أَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ يَقْتُلْ فَهُوَ مُحَارِبٌ فَجَزَاؤُهُ جَزَاءُ الْمُحَارِبِ وَ أَمْرُهُ إِلَى الْإِمَامِ إِنْ شَاءَ قَتَلَهُ وَ [إِنْ شَاءَ] صَلَبَهُ وَ إِنْ شَاءَ قَطَعَ يَدَهُ وَ رِجْلَهُ قَالَ وَ إِنْ ضَرَبَ وَ قَتَلَ وَ أَخَذَ الْمَالَ فَعَلَى الْإِمَامِ أَنْ يَقْطَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى بِالسَّرِقَةِ ثُمَّ يَدْفَعَهُ إِلَى أَوْلِيَاءِ الْمَقْتُولِ فَيَتْبَعُونَهُ بِالْمَالِ ثُمَّ يَقْتُلُونَهُ قَالَ فَقَالَ أَبُو عُبَيْدَةَ أَصْلَحَكَ اللَّهُ أَ رَأَيْتَ إِنْ عَفَا عَنْهُ أَوْلِيَاءُ الْمَقْتُولِ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنْ عَفَوْا عَنْهُ فَإِنَّ عَلَى الْإِمَامِ أَنْ يَقْتُلَهُ لِأَنَّهُ قَدْ حَارَبَ وَ قَتَلَ وَ سَرَقَ قَالَ فَقَالَ أَبُو عُبَيْدَةَ أَ رَأَيْتَ إِنْ أَرَادَ أَوْلِيَاءُ الْمَقْتُولِ أَنْ يَأْخُذُوا مِنْهُ الدِّيَةَ وَ يَدَعُونَهُ أَ لَهُمْ ذَلِكَ قَالَ فَقَالَ لَا عَلَيْهِ الْقَتْلُ.[31]

روایت صحیح است [32]

11- عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ[33] عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّيْمِيِّ[34] عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ[35] عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِي يَزِيدَ[36] عَنْ عُبَيْدَةَ بْنِ بَشِيرٍ الْخَثْعَمِيِّ [37]  قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَاطِعِ الطَّرِيقِ وَ قُلْتُ إِنَّ النَّاسَ يَقُولُونَ إِنَّ الْإِمَامَ فِيهِ مُخَيَّرٌ أَيَّ شَيْ‌ءٍ شَاءَ صَنَعَ قَالَ لَيْسَ أَيَّ شَيْ‌ءٍ شَاءَ صَنَعَ وَ لَكِنَّهُ يَصْنَعُ بِهِمْ عَلَى قَدْرِ جِنَايَاتِهِمْ مَنْ قَطَعَ الطَّرِيقَ فَقَتَلَ وَ أَخَذَ الْمَالَ قُطِعَتْ يَدُهُ وَ رِجْلُهُ وَ صُلِبَ وَ مَنْ قَطَعَ الطَّرِيقَ فَقَتَلَ وَ لَمْ يَأْخُذِ الْمَالَ قُتِلَ وَ مَنْ قَطَعَ الطَّرِيقَ وَ أَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ يَقْتُلْ قُطِعَتْ يَدُهُ وَ رِجْلُهُ [مِنْ خِلَافِهِ] وَ مَنْ قَطَعَ الطَّرِيقَ وَ لَمْ يَأْخُذْ مَالًا وَ لَمْ يَقْتُلْ نُفِيَ مِنَ الْأَرْضِ.[38]

هر چند مجلسی در روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه؛ ج‌10، ص: 204 روایت را  القوي كالصحيح می داند اما بقیه روایت را ضعیف و مجهول می دانند.[39]

در وجه جمع مرحوم  مجلسی دارد : و اعلم أن ظاهر الآية و موثقة أبي صالح و حسنة جميل التخيير و باقي الأخبار على الترتيب و يمكن حمل التخيير على الترتيب بأن يكون مفرقا على الحالات و هو أظهر و الله تعالى يعلم.[40]

اما شهید ثانی : فهذه الروايات التي استند إليها الشيخ و من تبعه. و هي- كما قال المصنف رحمه اللّه- ضعيفة الإسناد، فإن عبيد اللّه راوي الرواية الأولى و عبيدة راوي الأخيرة مجهولان. و في طريق الأولى محمد بن سليمان الديلمي، و هو ضعيف جدّا. و فيهما غير ذلك من ضروب الضعف.

و هي مع ذلك مضطربة المتن، بمعنى أن الأحكام المترتّبة على تفاصيل حاله مختلفة، لتضمّن الأولى أن حكم من قتل و أخذ المال أن يقتل و يصلب،[41]

 ظاهرا حق با مجلسی باشد چون برخی روایات دال بر ترتیب سند قابل قبولی دارند و از لحاظ فنی می توانند مخصص آیه شریفه و تنها روایتی که به صورت مطلق دال بر تخییر مطلق است باشد و مناسبت حکم و موضوع نیز همین اقتضاء را دارد و نمی توان گفت قاضی مطاقا می تواند افرادی که متهم به افساد فی الارض هستند را محکوم به قتل کند . مضافا بر اینکه اصولا مفسد فی الارض همانطور که بیان شد به تنهایی موضوع احکام چهار گانه نمی باشد .

بر فرض  اینکه افساد فی الارض موضوع حکم باشد آیا اختلال  در امور اقتصادی هم از مصادیق افساد فی الارض محسوب می شود  یا خیر .

 قبلا بیان شد که آقای شاهرودی افساد را به این صورت معنی کرده اند

آقای شاهرودی : تقييد افساد به قيد «في الارض» براى دلالت بر اين معناست كه «فساد در زمين حلول مى‌كند و زمين فاسد مى‌شود» بر اين اساس افساد در زمين به معناى تباه كردن زمين است. امّا نه بدان معنا كه ذات زمين تباه مى‌شود بلكه بدان معنا كه آن حالت اصلاح و سامانى كه در زمين است تباه مى‌شود.

اين آيات و از آيات ديگرى كه اين تركيب در آنها به كار رفته است، بدست مى‌آيد كه فسادى كه در اين آيات لحاظ شده، فساد خاصّى است كه مقيّد است به قيد « في الارض» و معناى آن تباه كردن زمين است از آن جهت كه محل استقرار و سكونت انسان است، چنانكه جملۀ (وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ) در آيه‌اى كه گذشت، نيز همين معنا را مى‌رساند.[42]

و طبق این معنی اگر کسی کاری کند که امور اقتصادی مردم با مشکل حاد مواجه شود از مصادیق بارز افساد فی الارض است  و بحثی از حیث مصداقی ندارد بلی از لحاظ حکم شرعی  بیان شد که افساد به تنهایی موضوع  احکام چهار گانه آیه شریفه نیست و بر فرض اینکه باشد احکام چهار گانه در اختیار قاضی نیست و کشتن کسی که قتل انجام نداده است و لو  مفسد هم باشد جائز نیست.

 محمد عطایی 28/8/97

الف ) موضوع احکام چهار گانه آیه محاربه ، محاربه با وصف افساد است  نه محاربه بدون افساد و نه افساد بدون محاربه ( بلكه موضوع آيه، يك عمل است كه مصداق هر دو عنوان مذكور مى‌باشد. )

ب ) احکام چهار گانه در اختیار قاضی نیست بلکه به مناسبت موضوع باید حکم داده شود.

ج ) قتل کسی که در جریان افساد قتل انجام نداده جائز  نیست .

د ) افساد اقتصادی از مصادیق بارز افساد فی الارض است . اما حکم آن قتل نیست .