بسم الله الرحمن الرحیم
رجوع قهرى احتياط واجب بدون نيت رجوع
[670 1359]- اگر اعلم در مسأله‌اى احتياط واجب كرده است، آيا لازم است مقلِّد جهت رجوع به فالاعلم بداند مرجعش احتياط واجب كرده و نيت رجوع كند، يا همين‌كه در مقام انجام وظيفۀ شرعى بوده و عملش طبق فتواى فالأعلم است كافى است؟ به عبارت ديگر، اگر اعلم مثلًا در احرام از مكۀ قديم احتياط واجب است، ولى فالأعلم چنين احتياطى نداشته، و مقلِّد اعلم از مكه جديد محرم شده و بعد از اعمال حج فهميده است كه اعلم چنين احتياطى داشته، آيا عملش صحيح است يا خير؟ و اكنون چه وظيفه‌اى دارد؟
جواب برخی اقایان به صورت زیر است
آيةاللّٰه بهجت: مى‌تواند با رجوع فعلى، آن عمل را تصحيح كند.
آيت اللّٰه خامنه‌اى: اگر عمل او در هنگام صدور از وى مطابق با فتواى كسى بوده كه مى‌توانست شرعاً از او تقليد كند، صحيح و مجزى است.
آيت اللّٰه تبريزى: پس از فهميدن فتواى فالأعلم در تصحيح عمل، به فتواى وى استناد مى‌كند. بايد براى ادله به كتب استدلالى مراجعه شود.
آيت اللّٰه سيستانى: اگر مطابقت با فتواى كسى كه مى‌تواند از او تقليد كند داشته باشد، الآن مى‌تواند به او رجوع كند.
آيت اللّٰه صافى: در فرض سؤال، اگر بعد از خاتمۀ اعمال نيت كند كه آنچه انجام داده‌ام بر طبق نظر فالأعلم باشد اشكال ندارد البته مشروط به اينكه هنگام احرام از مكۀ جديد قصد قربت از او متمشى شده باشد.
آيت اللّٰه فاضل: چنانچه عمل صادر شده در هنگام وقوع مطابق فتواى فالاعلم باشد كفايت مى‌كند ولو اينكه شخص در حين عمل علم به اين مطابقت نداشته است، ليكن لازم است بعد از عمل براى تصحيح آن استناد به آن فتوى داشته باشد.
آيت اللّٰه مكارم: بعد از اعمال حج رجوع به فالأعلم مى‌كند و چون عمل گذشتۀ او با آن هماهنگ است، اعاده لازم نيست.[1]
با توجه به اینکه اصل فتوی و تقلید چیزی را تغییر نمی دهد و تنها دو اثر دارد .
الف ) انطباق با فتوی موجب می شود در دنیا با توجه گفته شود اعاده و قضاء ندارد . و معلوم نیست چگونه بدون توجه و نیت رجوع و تقلید و بدون انطباق سنجی حکم شود که اعاده و قضاء دارد و یا ندارد.
ب ) نکته مهم دیگر در تقلید معذریت در آخرت است که از مقلد سوال می شود چرا وظیفه شرعی خود را انجام نداده اید . که اگر عذر موجه داشته باشد معاقب نیست و الا استحقاق عذاب دارد . حال سوال است که آیا صرف انطباق با قتوی کسی بدون توجه واستناد در دنیا می تواند معذریت وجود داشته باشد قطعا با توجه به مخطئه بودن ما نمی تواند وجود فتوی منطبق بر عمل در آخرت معذر باشد در حالی که در دنیا فرد اصلا نمی دانسته و توجه نداشته است .
برخی آقایان تصورکرده اند مساله منوط به این است که تقلید را عمل بدانیم و یا التزام
در عروه آمده : (مسألة 8): التقليد: هو الالتزام بالعمل بقول مجتهد معيّن و إن لم يعمل بعدُ، بل و لو لم يأخذ فتواه فإذا أخذ رسالته و التزم بالعمل بما فيها كفى في تحقّق التقليد . [2]
اما برخی آقایان حاشیه دارند که عمل عن استناد تقلید است ( شیرازی و بروجردی و حائری و حکیم و خمینی و خوانساری ) و یا اخذ برای عمل ( اصفهانی و خویی و فیروز آبادی و گلپایگانی و آل یاسین و جواهری ) که صرف نظر از اصل اختلاف در اینکه در هر دو معنی توجه و استناد لازم است بحثی نیست . و نمی توان گفت کسانی که تقلید را عمل می دانند عمل بدون استناد را هم تقلید می شمرند.
محمد عطایی 24/4/97
نتایج
الف ) در رجوع به فالاعلم هر چند نیت رجوع حین عمل لازم نیست .
ب ) برای اثر داشتن توجه به وجود چنین فتوایی و استناد به آن لازم است و لو بعد از عمل
ج ) صرف وجود فتوی اثری ندارد .
اینجانب محمد عطایی مسئول پاسخگویی مسائل شرعی بوده و به همین مناسبت برخی مسائل شرعی را بررسی نموده و نتیجه آن را در اینجا منعکس میکنم