بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

احکام حد ترخص

اول : مسافر با رسیدن به حد ترخص نمازش را شکسته می خواند.

مرحوم سید : الثامن: الوصول إلى حدّ الترخّص

مهمترین بحث حد ترخص این است که کسی که قصد مسافت شرعی را دارد به محض خروج از شهر نمی تواند نمازش را شکسته بخواند بلکه باید بعد از رسیدن به حد ترخص نمازش را شکسته بخواند و ظاهرا اصل مساله اجماعی است و کسی بر عروه حاشیه ندارد . هر چند در اینکه حد ترخص کجا است کمی اختلاف نظر هست.

آقای سبزواری در این مساله می نویسد :  للإجماع، و النص، و بعد به چند روایت اشاره میکند.

566- 75- الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ يُرِيدُ السَّفَرَ فَيَخْرُجُ مَتَى يُقَصِّرُ قَالَ إِذَا تَوَارَى مِنَ الْبُيُوتِ ؟ قال عليه السّلام: إذا توارى عن البيوت.[1]

روایت صحیح است  [2]و از لحاظ دلالت هم بیان میکند که مسافر بعد از رسیدن به جایی که  مردم شهر او را نبینند شکسته بخوانئد و مفهوم دارد که اگر به این حد نرسد نمازش تمام  است.

675- 50- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّقْصِيرِ قَالَ إِذَا كُنْتَ فِي الْمَوْضِعِ الَّذِي تَسْمَعُ فِيهِ الْأَذَانَ فَأَتِمَّ وَ إِذَا كُنْتَ فِي الْمَوْضِعِ الَّذِي لَا تَسْمَعُ فِيهِ الْأَذَانَ فَقَصِّرْ وَ إِذَا قَدِمْتَ مِنْ سَفَرٍ فَمِثْلُ ذَلِكَ.[3]

که صحیحه است [4]  و دلالت این حدیث هم مثل سابق است .

و ظاهرا اصل مساله مشکلی ندارد و نیاز به بحث ندارد

دوم : در برگشت از سفر با رسیدن به حد ترخص نمازش تمام است .

در ادامه می نویسند : و في العود عن السفر أيضاً ينقطع حكم القصر إذا وصل إلى حدِّ الترخّص من وطنه أو محلِّ إقامته. [5]

دلیل این سخن هم ذیل روایت صحیحه ابن سنان است که بیان شد .

سوم : این حکم در مورد افطار روزه  هم برای مسافر صحیح است .

مسألة 3 : إذا خرج إلى السفر في شهر رمضان لا يجوز له الإفطار‌ إلا بعد الوصول إلى حد الترخص و قد مر سابقا وجوب الكفارة عليه إن أفطر قبله‌.[6]

محقق خویی : فكما أنّ الترخّص حدٌّ للتقصير فكذلك حدٌّ للإفطار، لما عرفت من القاعدة المتضمّنة للملازمة بين الأمرين، و حيث لا تقصير قبله قطعاً فلا إفطار أيضاً.[7]

و این مساله هم اجماعی است و مخالفی ندارد.

چهارم : نکته ای که در بحث روزه مطرح است و در نماز نیست این است که مسافر اگر قبل از ظهر از وطن خارج شود روزه او باطل است و اگر قبل از ظهر به وطن برسد و تا آن وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد می تواند بلکه باید نیت روزه کند و روزه او صحیح است .

لکن در این مساله گاهی اتفاق می افتد که فرد قبل از ظهر از وطن خارج می شود ولی از حد ترخص خارج نمی شود یا در هنگام بازگشت به حد ترخص وطن می رسد ولی نمی تواند وارد وطن شود.

در عروه امده : و الظاهر أنّ المناط كون الشروع في السفر قبل الزوال أو بعده لا الخروج عن حدّ الترخّص، و كذا في الرجوع المناط دخول البلد، لكن لا يُترك الاحتياط بالجمع إذا كان الشروع قبل الزوال و الخروج عن حدّ الترخّص بعده، و كذا في العود إذا كان الوصول إلى حدّ الترخّص قبل الزوال و الدخول في المنزل بعده.[8]

آقای سبزواری و محقق خویی دارند : لأنّ الظاهر من التعبيرات الواردة في النصوص من دخول الأهل و الخروج منه و القدوم من السفر أنّ مبدأ المسافة يحسب من أول البلد لا من حدّ الترخص،[9]

 و بنا بر این باید گفت روزه با خروج قبل از ظهر از وطن باطل است  ولی اکثرا احتیاط کرده اند و تنها آقای فیاض تصریح به بطلان کرده اند.

(مسأله 1063) ظاهراً ملاك در شروع سفر، قبل از ظهر و بعد از آن، و همچنين ملاك در برگشت، ورود به شهر است نه رسيدن به حد ترخص، پس اگر قبل از ظهر از شهر خارج شود، نمى‌تواند آن روز را روزه بگيرد اگر چه بعد از ظهر به حد ترخص برسد، ولى مسافر تا به حد ترخص نرسيده نمى‌تواند افطار كند، و اگر قبل از آن عالماً افطار كند، كفاره بر او واجب مى‌شود.[10]

 و آقای سبحانی تصریح به صحت کرده اند

 (مسأله 1374) اگر روزه دار بعد از ظهر مسافرت نمايد، بايد روزه خود را تمام كند و اگر پيش از ظهر مسافرت كند، و پيش از ظهر به حد ترخّص برسد، يعنى به جائى برسد كه ديوار شهر را نبيند و صداى اذان آن را نشنود، روزه او باطل مى‌شود و اگر پيش از آن روزه را باطل‌ كند، كفّاره بر او واجب است. و هرگاه پيش از ظهر از شهر خود حركت كند ولى بعد از ظهر به حد ترخص برسد، روزه او صحيح است.[11]

بنا بر این وجهی برای احتیاط نیست و کسی که می خواهد روزه صحیح داشته باشد باید هنگام ظهر در وطن و یامحلی که قصد ماندن در آنجا را دارد باشد و رسیدن به حد ترخص کفایت نمی کند.

پنجم :  کسی که بعد از حد ترخص نماز را شکسته خوانده و از ادامه سفر منصرف شده است

(مسألة 24): ما صلّاهُ قصراً قبل العدول عن قصده لا يجب إعادته في الوقت فضلًا عن قضائه خارجه.[12]

چند نفر از اقایان ( حائری و خویی و فیاض [13] و سیستانی [14] ) حاشیه دارند که قضاء بنا بر احتیاط یا فتوی لازم است .

ظاهرا مشهور به روایت زراره تمسک کرده اند.

593- 102- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَخْرُجُ فِي سَفَرٍ يُرِيدُهُ فَدَخَلَ عَلَيْهِ الْوَقْتُ وَ قَدْ خَرَجَ مِنَ الْقَرْيَةِ عَلَى فَرْسَخَيْنِ فَصَلَّوْا وَ انْصَرَفَ بَعْضُهُمْ فِي حَاجَةٍ لَهُ ثُمَّ لَمْ يُقْضَ لَهُ الْخُرُوجُ مَا يَصْنَعُ فِي الصَّلَاةِ قَالَ تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ لَا يُعِيدُ.[15]

مجلسی روایت را ضعیف می داند[16] و ظاهرا سند صدوق صحیح است [17]  و ار لحاظ دلالت هم روشن است که اعاده ندارد وطبعا قضاء هم ندارد .

منتهی اقایان خویی و فیاض به دو روایت صحیح دیگر اشاره می کند که مفید لزوم اعاده است.

909- 17- عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي وَلَّادٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي كُنْتُ خَرَجْتُ مِنَ الْكُوفَةِ فِي سَفِينَةٍ إِلَى قَصْرِ ابْنِ هُبَيْرَةَ وَ هُوَ مِنَ الْكُوفَةِ عَلَى نَحْوِ عِشْرِينَ فَرْسَخاً فِي الْمَاءِ فَسِرْتُ يَوْمِي ذَلِكَ أُقَصِّرُ الصَّلَاةَ ثُمَّ‌ بَدَا لِي فِي اللَّيْلِ الرُّجُوعُ إِلَى الْكُوفَةِ فَلَمْ أَدْرِ أُصَلِّي فِي رُجُوعِي بِتَقْصِيرٍ أَمْ بِتَمَامٍ وَ كَيْفَ كَانَ يَنْبَغِي أَنْ أَصْنَعَ فَقَالَ إِنْ كُنْتَ سِرْتَ فِي يَوْمِكَ الَّذِي خَرَجْتَ فِيهِ بَرِيداً فَكَانَ عَلَيْكَ حِينَ رَجَعْتَ أَنْ تُصَلِّيَ بِالتَّقْصِيرِ لِأَنَّكَ كُنْتَ مُسَافِراً إِلَى أَنْ تَصِيرَ إِلَى مَنْزِلِكَ قَالَ وَ إِنْ كُنْتَ لَمْ تَسِرْ فِي يَوْمِكَ الَّذِي خَرَجْتَ فِيهِ بَرِيداً فَإِنَّ عَلَيْكَ أَنْ تَقْضِيَ كُلَّ صَلَاةٍ صَلَّيْتَهَا فِي يَوْمِكَ ذَلِكَ بِالتَّقْصِيرِ بِتَمَامٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَرِيمَ مِنْ مَكَانِكَ ذَلِكَ لِأَنَّكَ لَمْ تَبْلُغِ الْمَوْضِعَ الَّذِي يَجُوزُ فِيهِ التَّقْصِيرُ حَتَّى رَجَعْتَ فَوَجَبَ عَلَيْكَ قَضَاءُ مَا قَصَّرْتَ وَ عَلَيْكَ إِذَا رَجَعْتَ أَنْ تُتِمَّ الصَّلَاةَ حَتَّى تَصِيرَ إِلَى مَنْزِلِكَ.[18]

664- 39- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِيِّ قَالَ قَالَ الْفَقِيهُ ع التَّقْصِيرُ فِي الصَّلَاةِ بَرِيدَانِ أَوْ بَرِيدٌ ذَاهِباً وَ جَائِياً وَ الْبَرِيدُ سِتَّةُ أَمْيَالٍ وَ هُوَ فَرْسَخَانِ فَالتَّقْصِيرُ فِي أَرْبَعَةِ فَرَاسِخَ فَإِذَا خَرَجَ الرَّجُلُ مِنْ مَنْزِلِهِ يُرِيدُ اثْنَيْ عَشَرَ مِيلًا وَ ذَلِكَ أَرْبَعَةُ فَرَاسِخَ ثُمَّ بَلَغَ فَرْسَخَيْنِ وَ نِيَّتُهُ الرُّجُوعُ أَوْ فَرْسَخَيْنِ آخَرَيْنِ قَصَّرَ وَ إِنْ رَجَعَ عَمَّا نَوَى عِنْدَ مَا بَلَغَ فَرْسَخَيْنِ وَ أَرَادَ الْمُقَامَ فَعَلَيْهِ التَّمَامُ وَ إِنْ كَانَ قَصَّرَ ثُمَّ رَجَعَ عَنْ نِيَّتِهِ أَعَادَ الصَّلَاةَ.[19]

ظاهرا جواب مشهور از این دو روایت به ضعف سند روایت مروزی و اعراض از روایت صحیحه ابی ولاد است که محقق خویی اعراض را قادح نمی داند و روایت مروزی را هم صحیح  می داند [20]

علی ای حال اگر روایات را معارض بدانیم اقتضای قاعده این است که نماز را اعاده کند و با تمسک به روایت شهرت بر عدم لزوم اعاده شده است.

ششم : کسی که بعد از حد ترخص افطار کرده واز ادامه سفر منصرف شده است.

الثاني: استمرار القصد‌، فإذا عدل قبل بلوغ الأربعة إلى قصد الرجوع أو تردد في ذلك وجب التمام، و لا تجب اعادة ما صلاة قصرا [402]. و ان كان قد أفطر استمر على الإفطار [403] ( لا يترك الاحتياط بتجنب الاستمرار على الإفطار ) ، و إذا كان العدول أو التردد بعد بلوغ الأربعة و كان عازما على العود قبل إقامة العشرة بقي على القصر.[21]

محقق خویی و تبریزی و فیاض و روحانی و وحید و سعید حکیم دارند الثاني: استمرار القصد، فإذا عدل- قبل بلوغ الأربعة- إلى قصد الرجوع، أو تردد في ذلك وجب التمام، و الأحوط- لزوما- إعادة ما صلاة قصرا إذا كان العدول قبل خروج الوقت و الإمساك في بقية النهار، و إن كان قد أفطر قبل ذلك، و إذا كان العدول أو التردد بعد بلوغ الأربعة- و كان عازما على العود قبل إقامة العشرة بقي على القصر و استمر على الإفطار.[22]

آقای سیستانی : الثاني: استمرار القصد‌ و لو حكماً فلا ينافيه إلا العدول أو التردد، فإذا عدل قبل بلوغه الأربعة إلى قصد الرجوع، أو تردد في ذلك وجب التمام، و الأحوط لزوماً إعادة ما صلاه قصراً إذا كان العدول قبل خروج الوقت و قضاؤه إن كان بعد خروجه و الإمساك في بقية النهار و إن كان قد أفطر قبل ذلك، و إذا كان العدول أو التردد بعد بلوغ الأربعة، و كان عازماً على العود قبل إقامة العشرة بقي على القصر و استمر على الإفطار.[23]

تقریبا تمام کسانی که متعرض مساله شده اند نوشته اند که اگر افطار کرد و بعد پشیمان شد باید بقیه روز را امساک کند و البته چون روزه را افطار کرده  قضاء لازم است.

محمد عطایی 2/4/97

نتایج

اول : مسافر با رسیدن به حد ترخص نمازش را شکسته می خواند.

دوم : در برگشت از سفر با رسیدن به حد ترخص نمازش تمام است .

سوم : مسافر بعداز حد ترخص باید روزه را افطار کند و قبل از آن نمی تواند.

چهارم : اگر مسافر هنگام ظهر در وطن نبود و از حد ترخص هم خارج نشده بود طبق نظر مشهورباید احتیاط کند اما ظاهرا روزه باطل است .

پنجم : کسی که نماز را شکسته خوانده و بعد منصرف شده طبق نظر مشهور قضاء ندارد.

ششم : کسی که بعداز حد ترخص افطار کرده و منصرف شده است باید بقیه روز را امساک کند و روزه را هم قضاء کند.