بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

کسانی که سال خمسی نداشته اند .

امام در رساله دارند : كسى كه از اوّل تكليف خمس نداده اگر از منافع كسب، چيزى كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از خريد آن گذشته بايد خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چيزهاى ديگرى كه به آنها احتياج دارد مطابق شأن خود خريده، پس اگر بداند در بين سالى كه در آن سال فايده برده آنها را خريده لازم نيست خمس آنها را بدهد، و اگر نداند كه در بين سال خريده يا بعد از تمام شدن سال، بنا بر احتياط واجب ( گلپايگانى، صافى، نورى: بنا بر احتياط مستحبّ ) بايد با حاكم شرع مصالحه كند.[1]

توضیح  اینکه افرادی که تا چند سال محاسبه خمس نداشته اند؛ باید اکنون دقت نموده و تکلیف خود را روشن نمایند . اموالی که الان دارند و حتی اموالی که قبلا داشته اند را تا حد امکان معین نمایند .

1 _ آنچه الان دارند و در حکم موونه آنها نیست و زائد بر موونه است باید به قیمت فعلی تخمیس شود . و ظاهرا این معنی بنا بر تعلق خمس به عین مال اختلافی نباشد.

2 _ آنچه قبلا داشته اند و صرف موونه آنها نشده است یا زائد بر شان خود خرج کرده اند باید به قیمت روزی که تلف شده و یا مصرف شده است تخمیس نمایند .

3 _ آنچه آلان دارند و جزء موونه آنها است .

الف ) می دانند که از در آمد سال در همان سال تهیه نموده اند و یا اول قرض کرده اند و آن را تهیه نموده اند و بعدا قرض خود را داده اند . که خمس ندارد.

ب ) می دانند چند سال پول پس انداز نموده و بعد آن را تهیه نمود ه اند که امام فرموده اند باید تخمیس شود بنا بر مبنی خودشان اما بنا بر مختار که پس انداز پول برای تهیه مایحتاج ضروری خمس ندارد؛ این مورد هم خمس ندارد.

ج ) نمی دانند که ازچه پولی تهیه نموده اند که امام و اکثر فقهاء فرموده اند باید مصالحه کنند . که بنا بر نظر مختار در مساله قبل نیاز به مصالحه نیست . و حتی بدون آن هم شاید نظر آیات گلپايگانى، صافى، نورى اقرب به صواب باشد به دلیل برائت. مگر بنا بر عدم جریان برائت در امور مهمه  حج و خمس وزکات و نکاح  که ثابت نشده است.

4 _ در این مساله سرمایه به مقدار نیاز طبق نظر مختار حکم موونه و بیش از ان حکم غیر موونه را دارد.

12_ اگر با پولی  که خمس به آن تعلق گرفته  بدون پرداخت خمس آن چیزی را با آن تهیه کند چه حکمی دارد ؟

الف ) اگر سرمایه تهیه کند یا چیزی تهیه کند که موونه نیست .

 ب ) چیزی را تهیه کند که جزء موونه است.

مرحوم سید می فرمایند: و لو اتّجر به  قبل إخراج‌ الخمس كانت المعاملة فضوليّة  بالنسبة إلى مقدار الخمس  فإن أمضاه الحاكم الشرعيّ أخذ العوض [2]

در مقابل محقق خویی می نویسند: يحرم الاتجار بالعين بعد انتهاء السنة قبل دفع الخمس، لكنه إذا أتجر بها عصيانا أو لغير ذلك فالظاهر صحة المعاملة، إذا كان طرفها مؤمنا و ينتقل الخمس إلى البدل،[3]

از لحاظ حکم اولی با توجه به تعلق خمس به نحو اشاعه به عین مال ، بعد از تعلق خمس اگر کسی با عین مال متعلق خمس معامله ای انجام دهد . معامله به نسبت به یک پنجم مال فضولی خواهد بود و اگر ارباب خمس اجازه ندهد معامله نسبت به یک پنجم باطل خواهد بود و حکم تصرف در مال مشترک را دارد و خریدار با ارباب خمس شریک می شود . و اگر حاکم به عنوان ارباب خمس اجازه دهد معامله صحیح می شود و یک پنجم بدل ملک ارباب خمس شده و بایع باید خمس بدل را بپردازد ؛ و فرقی نمی کند که جنس خریداری شده موونه باشد یا غیر موونه .

البته محقق خویی و برخی دیگر که ادله تحلیل را شامل معتقد عاصی هم می دانند در این مورد مطلقا می گویند معامله صحیح است و خمس به بدل تعلق می گیرد که در نتیجه حکم امضاء حاکم طبق مبنی مشهور را دارد.

تمام این فروع در جایی است که با عین مال خارجی معامله صورت گیرد . اما اگر معامله مثل فرهنگ رایج ما فی الذمه انجام شود . یعنی معمولا نه در ثمن و نه در مثمن عین خارجی معین مد نظر فروشنده و خریدار نیست. و کلی معامله می شود . و یک مصداق به عنوان کلی تحویل داده می شود . اگر فرد کالایی را خرید و لو بخواهد ثمن آن را از مال حرام یا غیر مخمس بدهد ، آن معامله صحیح است و مالک کالای خریداری شده می شود . و خمس یا ربع آن مشاعا ملک دیگری نیست . بلی در واقع در ادای دین خود ملک دیگری را داده است که از این جهت ضامن است . و چون خمس مال را نداده است ضامن آن است و کل کالای خریداری شده را مالک شده است . و اگر آن کالا جزء موونه او باشد خمس به آن کالا تعلق نگرفته و می تواند  در آن تصرف نماید . ولی خمس پولی که به فروشنده داده است در ذمه او باقی است و باید بپردازد . و اگر آن کالای خریداری شده جزء موونه نباشد باید سر سال خمسی خمس آن کالا را هم بدهد و معلوم است که باید قیمت روز آن را ملاحظه کند .

 و از همینجا لازم است دقت بیشتری در مورد کسانی که از اول عمر خمس نداده اند بشود . و با دقت معلوم می شود آنچه موونه بوده و خریداری نموده اند چون معمولا به ذمه خریده اند به عین مال خمس تعلق نگرفته و فقط ضامن خمس پول مصرف شده بعد از سال خمسی هستند .

 والله العالم

محمد عطایی  25/1/92

نتایج

1 _ کسانی که سال خمسی نداشته اند اگر غیر موونه چیزی دارند باید به قیمت فعلی خمس ان را بدهند .

2 _ اگر موونه دارند خمس ندارد .

3 _ آگر میدانند مقداری از اموال آو تلف شده و یا صرف غیر موونه شده باید خمس ان را بدهد.

4 _ در موارد مشکوک با حاکم شرع مصالحه کند