بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

در تحریر الوسیله آمده و کذا الشيخ الفاضل[1] : يجب الوقوف بالمشعر من طلوع الفجر من يوم العيد إلى طلوع الشمس و هو عبادة يجب فيه النيّة بشرائطها و الأحوط وجوب الوقوف فيه بالنيّة الخالصة ليلة العيد بعد الإفاضة من عرفات إلى طلوع الفجر ثمّ ينوي الوقوف بين الطلوعين...[2]

السيد الگلپايگاني و الشيخ الصافي: يجب الوقوف بالمشعر الحرام بعد الإفاضة من عرفات ليلة العيد و الأحوط المبيت فيه و إذا طلع الفجر ينوبه بأن يقول أقف بالمشعر الحرام إلى طلوع الشمس في حج التمتع قربة إلى اللّٰه تعالى...[3]

السيد الخامنه‌اي: وقت الوقوف الواجب من طلوع الفجر إلى طلوع الشمس من يوم النحر و الأحوط الوقوف فيه بنيّته من حين الوصول إليه ليلًا بعد الإفاضة من عرفات .[4]

السيد السيستاني: يجب على الحاج بعد الإفاضة من عرفات أن يبيت شطراً من ليلة العيد بمزدلفة حتى يصبح بها، و الأحوط أن يبقى إلى طلوع الشمس و إن كان الأظهر جواز الإفاضة منها إلى وادي محسّر قبل الطلوع بقليل[5]

الشيخ المكارم: و يجب الوقوف في المشعر الحرام على من يحج أن يفيض إليه بعد الوقوف في عرفات الوقوف في المشعر الحرام من طلوع الفجر إلى طلوع الشمس واجب بل الأحوط وجوباً أن يبيت و يكون في الليل هناك أيضاً و يذكر اللّٰه بعض الذكر و يجب أن ينوي لجميع هذه الأمور و يقصد القربة.[6] و همینطور مرحوم نایینی [7] و صاحب ریاض [8] و صاحب جواهر[9]

و تنها الشيخ الوحيد دارند : الثالث من واجبات حج التمتع، الوقوف في المزدلفة و يعتبر فيه قصد الوقوف متقرباً به إلى اللّٰه تعالى، إذا أفاض الحاج من عرفات فالأحوط الأولى أن يبيت في المزدلفة شطراً من ليلة العيد، و يجب الوقوف في المزدلفة من طلوع الفجر من يوم العيد و الأحوط وجوباً بقائه فيها حتى تطلع الشمس .[10]

مساله ماندن در شب عید در مشعر الحرام قبل از طلوع فجر که وقت وقوف در مشعر است محل اختلاف است . و اکثر اقایان بنا بر احتیاط ماندن را واجب دانسته اند و اقایان خویی و فاضل تصریح می کنند که دلیل تمام نیست و مع ذلک احتیاط می کنند که شب را بمانند. اما ادلهاکثر فقهاء در مورد لزوم مبیت عبارت است از :

اول:  سیره و تاسی به نبی اکرم که ضعف آن روشن است چون ممکن است مستحب باشد و سیره نمی تواند وجوب را اثبات کند.

دوم : روایت صحیحه [11]عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ وَ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لَا تُصَلِّ الْمَغْرِبَ حَتَّى تَأْتِيَ جَمْعاً فَتُصَلِّيَ بِهَا الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ بِأَذَانٍ وَاحِدٍ وَ إِقَامَتَيْنِ وَ انْزِلْ بِبَطْنِ الْوَادِي عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ قَرِيباً مِنَ الْمَشْعَرِ وَ يُسْتَحَبُّ لِلصَّرُورَةِ أَنْ يَقِفَ عَلَى الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَ يَطَأَهُ بِرِجْلِهِ وَ لَا يُجَاوِزِ الْحِيَاضَ لَيْلَةَ الْمُزْدَلِفَةِ [12]

 ومحقق خویی می نویسند دلالت تمام نیست و فيه: أن التجاوز إلى الحياض ليلة العيد بأن يذهب إلى الحياض قليلًا ثم يرجع إلى المشعر جائز بالضرورة، و من قال بوجوب المبيت لا يمنع عن هذا المقدار من التجاوز، فالتجاوز إلى الحياض بعنوانه و مستقلا غير محرم قطعاً، فحينئذ يمكن أن يكون النهي عن التجاوز لأجل درك الوقوف بالمشعر و خوف فوت الموقف.

مضافاً إلى أنه لا دلالة في الصحيحة على وجوب المبيت حتى مع قطع النظر عما ذكرنا، و ذلك فإن النهي عن التجاوز إلى الحياض لا يدل على وجوب المبيت، إذ يمكن أن يفيض من عرفات و يبيت في الطريق قبل الوصول إلى المشعر، فيصدق عليه أنه غير متجاوز عن الحياض.

مضافا بر اینکه اصل عدم تجاوز حیاض نیز معلوم نیست حرام باشد چون در زمره مستحبات چند چیز شمرده شده است انهم مربوط به صروره است که در مشعر توقف نموده و با پای خود در زمین مشعر راه برود و شب عید از حیاض عبور نکند که شاید از سیاق استفاده استحباب این مورد آنهم برای صروره بشود نه وجوب برای همه .همانطور که برخی متعرض همین معنی شده اند .

 به دو  روایت دیگر هم تمسک شده است . که انصافا دلالت ندارد و می توان گفت اصولا ربطی به مطلب ندارد. ولی برای استیناس نظر مشهور می توان با توجه به آیه شریفه 199 سوره بقره : ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ . به ضمیمه روایات بالا نتیجه گرفت که به طور حتم حاج بعد از عرفات باید وارد مشعر شود . چون افاضه مردم به طرف مشعر بوده است و به ندرت افراد عادی بین راه عرفات تا مشعر بیتوته می کردند و معمولا به مشعر می رسیدند مخصوصا با توجه به اینکه معمولا نماز مغرب و عشاء را در مشعر می خواندند . و از طرفی هم در روایت خروج از حیاض را هم ممنوع نموده است . ولی این استدلال هم قابل تامل است چون اولا  عدم جواز خروج از حیاض قبل از طلوع آفتاب خود ثابت نشده است و دیگر اینکه اصل ایه شریفه مربوط به افاضه از عرفات باشد قابل تامل است چون احتمالا آیه در مقام افاضه از مشعر و منی است نه از عرفات . چون در دعایم آمده : قال الصادق جعفر بن محمد صلوات اللّه عليه: كانت قريش تفيض من المزدلفة و يقولون نحن أولى الناس بالبيت من الناس، فأمرهم اللّه عز و جل بأن يفيضوا من حيث أفاض الناس [13] هر چند در برخی روایات آیه مربوط به افاضه از عرفات دانسته شده است [14]. و علی ای حال نمیتوان به طور قطع گفت مبیت در منی لازم است .  و الا لازم بود به طور مستقل بیان می شد و نمیتوان امری که واحب است را صریحا بیان نکرد و به استنتاج از ادله دیگر واگذار نمود. مگر گفته شود چون معمولا مراعات می شوده است نیاز به بیان نبوده است. که این هم در این مکان قابل قبول نیست چون آنچه معمولا رعایت می شده است بودن در مشعر قبل از فجر بوده است اما نسبت به بیتوته و اینکه این بودن باید مثل بودن در عرفات و مشعر بعد از طلوع فجر عبادت باشد و با قصد قربت انجام شود مورد غفلت بوده است و اصلا مورد تایید و تبیین ائمه قرار نگرفته است . پس عدم وجوب بیشتر مطابق قواعد است. بلی بودن در مشعر قبل از طلوع فجر صادق از باب اینکه مطمئن باشد کل وقت محدد شرعی را در مشعر می ماند. یا عدم خروج برای کسی که احتمال می رود نتواند به مشعر برگردد مسلم است و قابل مناقشه نیست.

محمد عطایی 26/7/93

نتایج

نمیتوان به طور قطع گفت مبیت در مشعر لازم است .  و الا لازم بود به طور مستقل بیان می شد و نمیتوان امری که واجب است را صریحا بیان نکرد و به استنتاج از ادله دیگر واگذار نمود.