بسم الله الرحمن الرحیم
در مورد زمان غسل استحاضه متوسطه این مساله مطرح است که این غسل چه زمانی باید انجام شود.
جواب اولیه این است که برای نماز صبح باید غسل کند .
و الثانية: أن يغمس الدم في القطنة و لا يسيل إلى خارجها من الخرقة، و يكفي الغمس في بعض أطرافها، و حكمها مضافاً إلى ما ذكر غسل قبل صلاة الغداة [1]
و اگر برای صبح به هر علتی غسل نکرد برای نماز ظهر و عصر غسل کند و اگر برای ظهر هم غسل نکرد برای نماز مغرب و عشاء غسل کند.
(مسألة 2): إذا حدثت المتوسّطة بعد صلاة الفجر لا يجب الغسل لها، و هل يجب الغسل للظهرين أم لا؟ الأقوى وجوبه، و إذا حدثت بعدهما فللعشاءين، فالمتوسّطة توجب غسلًا واحداً، فإن كانت قبل صلاة الفجر وجب لها و إن حدثت بعدها فللظهرين، و إن حدثت بعدهما فللعشاءين كما أنّه لو حدثت قبل صلاة الفجر و لم تغتسل لها عصياناً أو نسياناً وجب للظهرين، و إن انقطعت قبل وقتهما بل قبل الفجر أيضاً، و إذا حدثت الكثيرة بعد صلاة الفجر يجب في ذلك اليوم غسلان، و إن حدثت بعد الظهرين يجب غسل واحد للعشاءين.[2]
سوال این بحث این است
اولا : ایا غسل صبح حتما باید بعد از طلوع فجر باشد یا قبل از طلوع فجر هم جائز و کافی است ؟
ثانیا : اگر برای نماز صبح علی ای حال غسل نکرد ایا برای نمازهای بعدی باید غسل کند یا لازم نیست؟
ثالثا : که اگر زنی برای نماز مغرب و عشاء یا ظهر و عصر غسل کرد و فرضا استحاضه او استمرار داشت غسل بعدی را چه زمانی انجام دهد ایا برای نماز صبح روز بعد باید غسل کند . یا میتواند روز بعد هنگام ظهر یا مغرب غسل کند. به عبادت دیگر ایا در هر روز یک غسل کافی است و لو برای نماز صبح نباشد؟
در مورد سوال اول در عروه آمده :(مسألة 3): إذا حدثت الكثيرة أو المتوسّطة قبل الفجر يجب أن يكون غسلهما لصلاة الفجر بعده، فلا يجوز قبله إلّا إذا أرادت صلاة الليل فيجوز لها أن تغتسل قبلها .[3] و اقایان ( آل یاسین . خمینی . خویی . گلپایگانی[4]. مکارم [5] . فاضل [6] . منتظری [7] و فیاض [8] و سبزواری [9]) حاشیه دارند که باید بنا بر احتیاط دو مرتبه غسل کند.
دلیل این مساله آن است که استحاضه به منزله حدث است. و وجود خون در مجری ، خود حدث است و غسلهای نماز هر چند موجب طهارت فی الجمله است ولی وقتی موجب طهارت است که در وقت خود انجام شود و تنها در حد یک یا دو نماز مفید طهارت است و اگر فاصله بین غسل و نماز ایجاد شود حدث مستمر این غسل را از بین می برد. ولی از روایات استفاده می شود حتی بدون این فاصله هم غسل قبل از وقت وارد نشده است و کفایت نمی کند.
روایت اول : عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمُسْتَحَاضَةُ تَغْتَسِلُ عِنْدَ صَلَاةِ الظُّهْرِ فَتُصَلِّي الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ ثُمَّ تَغْتَسِلُ عِنْدَ الْمَغْرِبِ فَتُصَلِّي الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ ثُمَّ تَغْتَسِلُ عِنْدَ الصُّبْحِ فَتُصَلِّي الْفَجْرَ وَ لَا بَأْسَ أَنْ يَأْتِيَهَا بَعْلُهَا إِذَا شَاءَ إِلَّا أَيَّامَ حَيْضِهَا فَيَعْتَزِلُهَا بَعْلُهَا قَالَ وَ قَالَ لَمْ تَفْعَلْهُ امْرَأَةٌ قَطُّ احْتِسَاباً إِلَّا عُوفِيَتْ مِنْ ذَلِكَ. [10]
روایت صحیحه است.[11] و از لحاظ دلالت بر اثر قید عند صلوه الظهر استفاده شده که باید غسل بعد از دخول وقت باشد.
روایت دوم : عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّيَالِسِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُسْتَحَاضَةِ كَيْفَ تَصْنَعُ- قَالَ إِذَا مَضَى وَقْتُ طُهْرِهَا الَّذِي كَانَتْ تَطْهُرُ فِيهِ- فَلْتُؤَخِّرِ الظُّهْرَ إِلَى آخِرِ وَقْتِهَا- ثُمَّ تَغْتَسِلُ ثُمَّ تُصَلِّي الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ- فَإِنْ كَانَ الْمَغْرِبُ فَلْتُؤَخِّرْهَا إِلَى آخِرِ وَقْتِهَا- ثُمَّ تَغْتَسِلُ ثُمَّ تُصَلِّي الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ- فَإِذَا كَانَ صَلَاةُ الْفَجْرِ فَلْتَغْتَسِلْ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ- ثُمَّ تُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ الْغَدَاةِ ثُمَّ تُصَلِّي الْغَدَاةَ- قُلْتُ يُوَاقِعُهَا الرَّجُلُ قَالَ إِذَا طَالَ بِهَا ذَلِكَ- فَلْتَغْتَسِلْ وَ لْتَتَوَضَّأْ ثُمَّ يُوَاقِعُهَا إِنْ أَرَادَ.[12]
که هر چند سند محکمی به علت ( محمد بن خالد الطيالسي ) ندارد ولی مطابق قواعد است و مورد افتاء قرار گرفته است.و با توجه با روایت قبل می تواند حجت باشد. و دلالت آن هم بر مطلب روشن است. که تصریح می کند برای نماز صبح بعد از طلوع فجر غسل کند.
اما غسل قبل از وقت نماز واجب برای نماز مستحب دلیل ندارد ولی ظاهرا نظر مشهور این بوده است
محقق خویی دارند : جواز الاغتسال لصلاة الليل و الإتيان بصلاة الفجر بعدها أمر مشهوري فحسب، و لا بأس بالعمل به مع مراعاة الاحتياط بأن تغتسل و تصلِّي صلاة الليل و تغتسل بعد الفجر غسلًا آخر لصلاة الصبح، و لا تكتفي باغتسالها لصلاة الليل قبل الفجر، بل مقتضى الاحتياط أن تغتسل لصلاة الليل رجاء، لما قدمناه من عدم مشروعية الغسل للنوافل و اختصاصها بالفرائض فحسب.[13]
و آقای فیاض نوشته اند: في الجواز اشكال بل منع لما مر ان المستحاضة كالمسلوس و المبطون فمشروعية الوضوء او الغسل لها مع استمرار خروج الحدث منها بحاجة الى دليل و قد دل الدليل على مشروعية الغسل للمستحاضة بالاستحاضة الكبرى عند كل صلاة، و بما أن طهورية هذا الغسل تكون محددة و في فترة خاصة فلا يسع لها ان تصلي النوافل به و اما الغسل المستقل لأجلها فهو بحاجة الى دليل و اطلاقات ادلة الغسل لا تشمل ذلك فانها ناظرة الى الغسل المتعارف و هو الغسل بعد صدور الحدث و لا تدل على صحة الغسل اثناء صدوره و في حال استمراره. [14]
پس استفاده می شود که غسل باید بعد از وقت باشد و قبل از وقت جائز نیست حتی برای خواندن نماز نافله مگر نافله شب که مشهور قبول کرده اند. و بنا بر عدم دلیل براین غسل معلوم می شود که اگر این غسل انجام شد برای نماز صبح نمی توان به آن اکتفاء نمود و باید دو مرتبه غسل کند.
اما در مورد سوال دوم در عروه آمده است: إذا حدثت المتوسطة بعد صلاة الفجر لا يجب الغسل لها ، و هل يجب الغسل للظهرين أم لا؟ الأقوى وجوبه . و إذا حدثت بعدهما فللعشائين، فالمتوسطة توجب غسلا واحدا، فإن كانت قبل صلاة الفجر وجب لها و إن حدثت بعدها فللظهرين، و إن حدثت بعدهما فللعشائين كما أنّه لو حدثت قبل صلاة الفجر و لم تغتسل لها عصيانا أو نسيانا وجب للظهرين و إن انقطعت قبل وقتهما، بل قبل الفجر أيضا ،[15]
بنا بر این استبعاد امثال صاحب جواهر از وجوب غسل در ظهر یا مغرب جایی ندارد چون ما اصولا روایتی که غسل را برای مستحاضه متوسطه در صبح واجب بداند نداریم بلکه چند روایت داریم که یک غسل را در طول روز برای او لازم میدانند و زمان این را بیان نمی کنند . بلی معلوم است کسی که شب مستحاضه بوده است یرای نماز صبح محدث است و باید غسل کند ونمی تواند نماز نخواند یا بدون طهارت نماز بخواند . اما اگر عصیانا نماز نخواند یا اصلا محدث نبود و ظهر محدث شد باید نماز ظهر را بخواند و. با طهارت هم بخواند و معلوم می شود که باید برای نماز بعدی غسل کند .
روایت اول : مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ غُسْلِ الْجُمُعَةِ فَقَالَ وَاجِبٌ فِي السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ إِلَّا أَنَّهُ رُخِّصَ لِلنِّسَاءِ فِي السَّفَرِ لِقِلَّةِ الْمَاءِ وَ قَالَ غُسْلُ الْجَنَابَةِ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ الْحَائِضِ إِذَا طَهُرَتْ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ الْمُسْتَحَاضَةِ وَاجِبٌ إِذَا احْتَشَتْ بِالْكُرْسُفِ فَجَازَ الدَّمُ الْكُرْسُفَ فَعَلَيْهَا الْغُسْلُ لِكُلِّ صَلَاتَيْنِ وَ لِلْفَجْرِ غُسْلٌ وَ إِنْ لَمْ يَجُزِ الدَّمُ الْكُرْسُفَ فَعَلَيْهَا الْغُسْلُ كُلَّ يَوْمٍ مَرَّةً وَ الْوُضُوءُ لِكُلِّ صَلَاةٍ . [16]
روایت را موثقه دانسته اند [17]
و از حیث دلالت هم در مورد استحاضه متوسطه می فرماید در هر روز یک غسل کند . اما زمان غسل را بیان نکرده است که چه زمانی باشد . و به بیانی که مطرح شد باید برای نماز صبح باشد و اگر نشد برای نماز بعدی به هر صورت شد باید غسل کند و سقوط غسل با فرض تحقق موضوع در بعد از ظهر یا هنگام غروب وجهی ندارد.
روایت دوم : عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قُلْتُ لَهُ النُّفَسَاءُ مَتَى تُصَلِّي قَالَ تَقْعُدُ بِقَدْرِ حَيْضِهَا وَ تَسْتَظْهِرُ بِيَوْمَيْنِ فَإِنِ انْقَطَعَ الدَّمُ وَ إِلَّا اغْتَسَلَتْ وَ احْتَشَتْ وَ اسْتَثْفَرَتْ وَ صَلَّتْ وَ إِنْ جَازَ الدَّمُ الْكُرْسُفَ تَعَصَّبَتْ وَ اغْتَسَلَتْ ثُمَّ صَلَّتِ الْغَدَاةَ بِغُسْلٍ وَ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ بِغُسْلٍ وَ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ بِغُسْلٍ وَ إِنْ لَمْ يَجُزِ الدَّمُ الْكُرْسُفَ صَلَّتْ بِغُسْلٍ وَاحِدٍ. [18]
این روایت از لحاظ سند صحیحه است [19].
و از لحاظ دلالت هم مثل روایت قبلی در این نوع استحاضه می فرماید با یک غسل نماز بخواند که با توجه به احکام استحاضه کثیره که در صدر روایت بیان شده است و فرموده اند با سه غسل نماز بخواند روشن می شود که در طول روز یک غسل کند بر عکس استحاضه کثیره . و این روایت هم بیان نمی کند که زمان غسل چه زمانی باشد . و در مورد زمان باید از امر دیگری استفاده نمود.
آقای روحانی می نویسد : بقي الكلام في وقت هذا الغسل، فالمشهور بينهم: ان الغسل لصلاة الغداة، بل في طهارة شيخنا الاعظم رحمه اللّٰه: ان وجوبه عليها لصلاة الغداة مما لا خلاف فيه، و عن غير واحد: دعوى الاجماع عليه، و في النصوص و ان لم يصرح بذلك إلا انه يمكن استفادته منها، اذ الظاهر منها ان الامر به يكون غيريا، و يكون الغسل من شرائط صحة الصلاة لا واجباً نفسياً تعبدياً، و ان الغسل شرط في جميع صلوات اليوم لا في بعضها. فيتعين تقديمه على الجميع ...انه في موثق سماعة امر بالغسل لكل يوم، و اليوم ظاهر في غير الملفق، و لم يؤمر به في كل يوم حتى يقال: ان الامر بشي‌ء في زمان أوسع مما يفي باتيان المأمور به يقتضي التخيير، بل امر به لكل يوم أي صلوات كل يوم. فاذاً الاقوى ما هو المشهور.[20]
و آقای قمی در بحث وجوب غسل برای نماز صبح نوشته اند : النصوص الدالة على وجوب الغسل و ان لم يصرح فيها بكون الغسل قبل صلاة الفجر الا انه لا يبعد كونها ظاهرة فيه لظهورها في كون وجوب الغسل وجوبا غيريا للصلاة لا نفسيا و في كونه شرطا في جميع الصلوات لا بعضها و في كونه ملحوظا بنحو الشرط المتقدم فاذا كانت دالة على وجوب فعله قبل صلوات اليوم باجمعها تعين فعله قبل صلاة الصبح لأنها أول صلوات اليوم بمقتضى الاطلاق اذ لو أتى بعد الصبح قبل الظهر أو بعدها كان مأتيا به قبل صلوات خمس من يومين لا من يوم واحد. مضافا الى أن فعله للصبح مما ادعى عليه الاجماع بل عن الشيخ الانصارى: ان عليه الضرورة.[21]
اما جواب سوال سوم از پاسخ سوال دوم با این توضیح که روز شرعی از طلوع فجر اغاز می شود روشن می شود یعنی اگر روز از طلوع فجر شروع می شود و هر روز یک غسل دارد پس این خانم و لو شب قبل غسل کرده باشد اما غسل امروز را انجام نداده است و نمیتواند نماز صبح را بدون طهارت و غسل بخواند و از اطلاق عبارت عروه که دارد" إذا حدثت الكثيرة أو المتوسّطة قبل الفجر يجب أن يكون غسلهما لصلاة الفجر " با این توضیح که حدث همانطور که شامل ایجاد می شود شامل استمرار هم می شود . و علی ای حال تصریحی در این مورد از اقایان ندیدم.
محمد عطایی
17/11/93
نتایج
الف ) وقت غسل مستحاضه متوسطه قبل از نماز صبح بعد از طلوع فجر است.
ب ) اگر کسی به هر علتی آن وقت غسل نکرد برای نماز بعدی باید غسل کند .
ج ) اگر از هنگام غسل و لو در بین روز و یا شب استحاضه ادامه داشت برای نماز صبح فردا باید غسل کند.
[1] . العروة الوثقى (المحشى)، ج1، ص: 590
[2] . العروة الوثقى (المحشى)؛ ج1، ص: 591
[3] . العروة الوثقى (المحشى)؛ ج1، ص: 592
[4] . العروة الوثقى (المحشى)، ج1، ص: 592
[5] . العروة الوثقى مع التعليقات، ج1، ص: 272
[6] . العروة الوثقى مع تعليقات الفاضل، ج1، ص: 225
[7] . العروة الوثقى مع تعليقات المنتظري، ج1، ص: 259
[8] . تعاليق مبسوطة على العروة الوثقى (للفياض)، ج2، ص: 151
[9] . مهذب الأحكام (للسبزواري)، ج3، ص: 281
[10] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج3، ص: 90
[11] . الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة، ج3، ص: 121و مصابيح الظلام، ج1، ص: 227 و مستند الشيعة في أحكام الشريعة، ج3، ص: 24 و موسوعة الإمام الخوئي، ج7، ص: 251 و مهذب الأحكام (للسبزواري)، ج3، ص: 274 .
[12] . وسائل الشيعة، ج2، ص: 377
[13] . موسوعة الإمام الخوئي، ج8، ص: 76
[14] . تعاليق مبسوطة على العروة الوثقى (للفياض)، ج2، ص: 151
[15] . العروة الوثقى (المحشى)، ج1، ص: 591
[16] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج3، ص: 40
[17] . الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة، ج3، ص: 284 و مصابيح الظلام، ج1، ص: 229 و جواهر الكلام في ثوبه الجديد، ج2، ص: 275 و موسوعة الإمام الخوئي، ج8، ص: 27
[18] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج3، ص: 99
[19] . الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة، ج3، ص: 280 و مصابيح الظلام، ج1، ص: 236 و مستند الشيعة في أحكام الشريعة، ج3، ص: 14 و موسوعة الإمام الخوئي، ج8، ص: 26 .
[20] . فقه الصادق عليه السلام (للروحاني)، ج2، ص: 240
[21] . مباني منهاج الصالحين، ج2، ص: 228
اینجانب محمد عطایی مسئول پاسخگویی مسائل شرعی بوده و به همین مناسبت برخی مسائل شرعی را بررسی نموده و نتیجه آن را در اینجا منعکس میکنم