بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

(مسألة 14): إذا سها عن الركوع حتّى دخل في السجدة الثانية  بطلت صلاته، و إن تذكّر قبل الدخول فيها رجع و أتى به و صحّت صلاته، و يسجد سجدتي السهو لكلّ زيادة و لكن الأحوط  مع ذلك إعادة الصلاة لو كان التذكّر بعد الدخول في السجدة الأُولى.[1]

 آقایان خميني و خوانساري و گلپايگاني و أصفهاني و حائري و فاضل [2] و منتظری [3]حتی در فرضی که بعد از سجده اول متوجه شود؛  اعاده را بنا بر احتیاط لازم می دانند.

581- 39- وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ[4] عَنْ رِفَاعَةَ [5]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ يَنْسَى أَنْ يَرْكَعَ حَتَّى يَسْجُدَ وَ يَقُومَ قَالَ يَسْتَقْبِلُ.[6]

 روایت صحیح است [7]

580- 38- الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ[8] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَيْقَنَ الرَّجُلُ أَنَّهُ تَرَكَ رَكْعَةً مِنَ الصَّلَاةِ وَ قَدْ سَجَدَ سَجْدَتَيْنِ وَ تَرَكَ الرُّكُوعَ اسْتَأْنَفَ الصَّلَاةَ.[9]

روایت به نظر برخی صحیح  است .[10] اما مشکل از ناحیه ابی بصیر است که موجب شده برخی روایت را ضعیف بدانند [11]

583- 41- الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِيمَ ع عَنِ الرَّجُلِ يَنْسَى أَنْ يَرْكَعَ قَالَ يَسْتَقْبِلُ حَتَّى يَضَعَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ مِنْ ذَلِكَ مَوْضِعَهُ.[12]

روایت به علت إسحاق بن عمار که فطحي ولی ثقه و مورد اعتماد است موثقه است [13]

علاوه بر این روایات که باطلاقه دلالت بر بطلان نماز دارد قاعده هم همین معنی را ثابت می کند .

محقق خویی : فالمعروف و المشهور بين الأصحاب من القدماء و المتأخّرين هو البطلان، للزوم زيادة الركن و هو السجدتان لو تدارك الركوع، و نقيصته و هو الركوع لو لم يتدارك. فلا يمكن تصحيح الصلاة على كلّ حال.[14]

بلی آقای سبزواری احتمالی ذکر می کند : و لو لا فتوى المشهور لأمكن أن يقال: إنّ جزء الصلاة ركنا كان أو غيره ما كان مترتبا على سابقة و لو لا ذلك لما كان جزاء أصلا، فيلقى السجدتين و يأتي بالركوع و يتم صلاته و لا شي‌ء عليه إلا سجدة السهو- بناء على وجوبها لكل زيادة- و يمكن حمل الاستقبال الوارد في مثل موثق عمار على ذلك أيضا فيحمل الاستئناف الوارد في غيره على الاستحباب . [15]

و ظاهرا طبق مبنی مشهور نماز در فرض سوال باطل است و باید از ابتدا شروع کند .

 اما در صورتی که بعد از سجده اول یا در حین سجده اول متوجه شود

مرحوم سید  می نویسد که باید برگردد و رکوع کند و بقیه نماز را ادامه دهد و برای هر کار اضافه ای سجده سهو بجا آورد اما برخی آقایان حاشیه دارند که در این فرض هم علاوه بر آن نماز را اعاده کند.

ظاهرا این گروه به روایت زیر تمسک کرده اند

584- 42- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ [16]عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ [17]عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع- عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يَرْكَعَ قَالَ عَلَيْهِ الْإِعَادَةُ.[18]

روایت را برخی ضعیف [19]و برخی موثق [20]شمرده اند و  ظاهرا مشکل از ابن سنان  است. البته مشکل ابو بصیر هم وجود دارد. بنا بر این روایت قابل تمسک  نیست . علاوه بر اینکه مطلق است و باید حمل شود به حالت خاصی چون همیشه ترک رکوع  موجب بطلان نماز نیست .[21]

آقای سبزواری :  بناء على القاعدة المعروفة بين الأصحاب من أنّ كل جزء منسيّ علم نسيانه في الأثناء وجب الإتيان به ما لم يلزم منه زيادة ركن، و المفروض في المقام عدم لزوم ذلك لما مرّ أنّ الركن إنّما هو السجدتين معا لا المسمّى و لذا ذهب جمع إلى الصحة، و لكن المشهور البطلان و يمكن توجيهه بما مرّ في (فصل السجود) من أنّ لمسمّى السجود ركنية في الجملة، لأنّ من أتى بسجدة واحدة و ترك الأخرى سهوا تصح صلاته نصّا و فتوى و قد روعيت هذه الركنية الإجمالية هنا أيضا. [22]

 اگر رکن بودن یک سجده  را قبول کنیم فرقی بین یک سجده و دو سجده در فرع مورد بحث وجود ندارد و باید طبق قاعده با فرض عدم دلیل خاص حکم به بطلان نماز و لزوم اعاده داد. اما اگر رکن بودن یک سجده را قبول نکنیم  باید طبق قاعده کلی و با فرض عدم دلیل خاص حکم به رجوع و انجام رکوع  نمود و البته ادامه نماز هم لازم است اما وجوب سجده سهو بنا بر" يجب عليه سجدتان لكلّ زيادة أو نقيصة تلزم من ذلك "[23] که محل خلاف است . ولی اعاده نماز لازم نیست .

محمد عطایی 22/10/97

نتایج

الف ) کسی که رکوع را فراموش کند در سجده دوم و یا بعد از آن یادش بیاید نمازش باطل است و باید اعاده کند .

ب ) اگر بعد قبل از سجده دوم متوجه شود باید بر گردد و رکوع کند ونمازش را ادامه دهد .