بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

(مسألة 35): إذا نسي الإمام شيئاً من واجبات الصلاة و لم يعلم به‌ المأموم صحّت صلاته  حتّى لو كان المنسيّ ركناً إذا لم يشاركه في نسيان ما تبطل به الصلاة، و أمّا إذا علم به المأموم نبّهه عليه ليتدارك إن بقي محلّه، و إن لم يمكن أو لم يتنبّه أو ترك تنبيهه حيث إنّه غير واجب عليه وجب عليه نيّة الانفراد إن كان المنسيّ ركناً أو قراءة في مورد تحمّل الإمام مع بقاء محلّها بأن كان قبل الركوع، و إن لم يكن ركناً و لا قراءة أو كانت قراءة و كان التفات المأموم بعد فوت محلّ تداركها كما بعد الدخول في الركوع فالأقوى جواز بقائه على الائتمام، و إن كان الأحوط الانفراد أو الإعادة‌ بعد الإتمام.[1]

 سوال این است که وقتی امام قرائت را فراموش می کند وظیفه ماموم چیست ؟

آیا  باید تنها قسمت منسی را تدارک کند یا باید بعد از آن بقیه آیات را هم  تا آخر سوره بخواند.

اگر ماموم بعد از ورود به رکن بعدی متوجه شود نمازش مثل امام جماعت صحیح است و مشکلی ندارد.[2]

 اما اگر ماموم قبل ار رکن بعدی متوجه شود قطعا باید آن قسمت را تدارک کند چون فرضا امام قرائت نکرده تا کفایت کند .

حال بحث است که آیا باید نیت فرادی کند  یا به همان صورت جماعت ادامه دهد .

مزحوم سید دارد " وجب عليه نيّة الانفراد إن كان المنسيّ ركناً أو قراءة في مورد تحمّل الإمام "  و نیت فرادی را لازم می داند.

 لکن آقایان گلپايگاني و حكيم و شيرازي[3] و  سبزواری [4] و فیاض حاشیه دارند

 و أما إذا كان قراءة فإن تمكن من الاتيان بها و ادراك الامام في الركوع لم تجب نية الانفراد، و إن لم يتمكن من ادراكه فيه انفرد قهرا.[5]

محقق خویی : و أمّا لو لم يتمكّن لعدم إمهاله في الركوع فحيث إنّ القراءة غير ساقطة عنه لما عرفت من عدم شمول أدلّة الضمان لمثل المقام، و دليل المتابعة لا يقتضي سقوط الجزء بعد الإطلاق في كلّ من الدليلين من غير ترجيح في البين و عدم تمكّنه من الجمع بينهما حسب الفرض، فلا محالة تبطل الجماعة و تنقلب الصلاة فرادى قهراً و بطبيعة الحال من غير حاجة إلى نيّة الانفراد، لعدم تمكّنه من إتمامها جماعة، كما مرّ نظيره فيما لو أدرك الإمام في الركعة الثالثة أو الرابعة حال القيام و لم يمهله للقراءة، حيث ذكرنا الانقلاب القهري هناك أيضاً، لعين ما ذكر، فانّ مناط البحث مشترك بين المسألتين كما لا يخفى. و الظاهر أنّ ما ذكره الماتن (قدس سره) في المقام من نيّة الانفراد و بطلان الائتمام منزّل على ما هو الغالب من عدم إمهال الإمام في الركوع، و ليس ناظراً إلى صورة الإمهال التي هي فرض نادر و حكمنا فيها بصحّة الجماعة.[6]

از لحاظ فنی باید گفت وجهی برای بطلان جماعت وجود ندارد و چون نماز امام فی نفسه صحیح است استمرار جماعت فی حد نفسه مانعی ندارد . لذا هم می تواند نیت فرادی کند و هم به جماعت ادامه دهد .

اما از طرفی امام جماعت مقداری از قرائت را نخوانده و ماموم باید بخواند و اگر این مقدار را خواند و  به امام ملحق شد اشکالی ندارد اما اگر نتوانست به امام ملحق شود ( طبق نظر مشهور دو رکن عقب افتاد)  نمازش خود بخود فرادی می شود.

اما این سوال مطرح می شود که در صورت فرادی ماموم باید از جایی که نیت فرادی کرده  تا  اخر سوره بخواند اما اگر نیت فرادی نکند قطعا باید محلی که امام فراموش کرده بخواند. اما نسبت به ادامه آن ممکن است گفته شود همان مقدار که امام فراموش کرده کافی است ؛ ولی ظاهرا کافی نباشد.

در عروه آمده : (مسألة 18): لو نسي ما عدا الأركان من أجزاء الصلاة لم تبطل صلاته... و إن بقي محلّ التدارك وجب العود للتدارك ، ثمّ الإتيان بما هو مرتّب عليه ممّا فعله سابقاً.[7]

 بنا بر این کسی که قسمتی از حمد را جا انداخته وقتی یادش آمد و وارد رکن نشده باید بر گردد و از جایی که فراموش کرده بخواند و ادامه دهد وآنچه قبلاخوانده اکتفاء نکند . و در جماعت هم همین معنی جاری است لذا ماموم باید قسمتی که امام فراموش کرده را بخواند تا برسد به جایی که امام دارد می خواند. مثلا اگر امام مقداری از حمد را فراموش کرد و ماموم متوجه شد باید آن قسمت را بخواند و طبعا تا او این مقدار را بخواند امام مقداری دیگر از حمد را خوانده که ماموم باید آن قسمت را هم تدارک کند تا جایی که ماموم به امام برسد که طبیعتا با وجود سرعت ماموم در نماز فرادی نسبت به جماعت اگر در حمد باشد . تا اخر حمد به امام می رسد و اگر در سوره باشد تا رکوع به امام می رسد.

مجمد عطایی 13/2/97

نتایج

الف ) ماموم اگر متوجه شود امام قسمتی از حمد و سوره را فراموش کرده است باید ان قسمت و بعد از آن را تا جایی که به امام برسد بخواند و جماعت او درست است .

ب ) اگر با خواندن بقیه به امام نرسید نمازش فرادی می شود.