بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

 کسی به دیگری مقداری پول هبه کرده است ولی گیرنده تصور کرده است که قرض است و بعد از مدتی پس داده است

الف ) آیا می تواند پول را بگیرد یا حق ندارد ؟

ب ) آیا بعد از گرفتن باید خمس آن را فورا بدهد ؟

 جواب برخی اقایان

صانعی : بلی چون قبض و اقباض در هبه به عنوان هبه شرط است و در فرض سوال به عنوان هبه قبض نشده است .

ب ) جزء در آمد سال وصول است .

روحانی : مجازید پس بگیرید

ب ) باید خمس آن پرداخت شود

نوری : می تواند پس بگیرد و خمس آن را فورا بدهد

شیرازی : نمی تواند پس بگیرد و مهدی الیه  باید خمس آن را بدهد

صافی : می تواند پس بگیرد و باید خمس بدهد

 فاضل : باید به او بگوید و اگر گرفت جزء در آمد سال جدید محسوب می شود . بلی اگر همان پول را بگیرد باید بلافاصله خمس آن را بدهد

مکارم : می تواند پس بگیرد و باید خمس آن را بدهد.

ظاهر سوال این است که فرد گیرنده  وجه اولیه را مصرف نموده است و آلان دارد بدل  آن را می دهد . که بنا بر تحقق هبه این فرد حق ندارد بگیرد هر چند او تصور می کند که باید بدهد . لذا اگر این فرد بگیرد اغراء به جهل کرده است و ضامن است و اگر با ابلاغ به او گرفت هبه جدید و در آمد جدید محسوب می شود. اما برخی آقایان ( صانعی . روحانی . نوری . صافی و مکارم  ) گفته اند هبه محقق نشده است و می تواند پس بگیرد که در این صورت باید خمس آن را بدهد ولی آقای صانعی گفته است از در امد سال وصول است که مشکل است .  و آقایان شیرازی و فاضل گفته اند نمی تواند پس بگیرد و اقای شیرازی دارند که خمس را باید مهدی الیه بدهد که کلیت آن محل تامل است.

برخی بحث را از باب اینکه در قبض هبه  باید با توجه به هبه بودن باشد یا مطلقا و لو توجه به هبه بودن  نداشته باشد کافی است.

ولی ظاهرا قبل از این باید به این نکته پرداخت که  اصولا هبه عقد است یا ایقاع و در صورتی که عقد باشد قبول لازم است. 

در فرض سوال قبول عقدی واقع نشده است  چون مهدی الیه هر چند کالا را قبض نموده است اما این قبض  به معنی قبول هبه نبوده است پس قبولی محقق نشده است. بنا بر این هبه صحیح محقق نشده است.

حال که هبه صحیح محقق نشده است  و مهدی الیه فرضی کالا را تصرف کرده است ایا ضامن است یا خیر

 باید بحث ما یضمن بصحیحه یضمن به فاسده و ما لایضمن بصحیحه لا یضمن بفاسده بررسی شود . و ظاهرا با  قبول قاعده باید گفت هبه محقق نشده است ولی تصرف در مال مهدی به موجب ضمان نیست .

بنا براین در فرض سوال که هدیه فاسد بوده است و مهدی الیه مال را تصرف کرده است . به دلیل عدم ضمان ان   مهدی الیه  ضامن نیست . لذا اگر بخواهد مثل مال را به عنوان قرض پس بدهد. مالک حق مطالبه آن را ندارد . 

و اگر  بگیرد جائز نیست . و اغراء به جهل است . بنا بر این باید به او بگوید شما شرعا ضامن نیستید و اگر گرفت حرام است  و ضامن است. و باید به او پس بدهد و اگر او با علم به حکم و موضوع  راضی شد حکم هبه معوضه را پیدا می کئد .

 بنا بر این جواب اکثر اقایان که  گفته اند می تواند پس بگیرد قابل دفاع  نیست.

و اگر هم گرفت حرام است و لازم نیست خمس ان را بدهد. بلی اگر راضی شد در حکم مال موهوب جدید می باشد . که بنا بر اینکه هبه خمس داشته باشد اگر از مخارج سالش زیاد آمد باید خمس ان را مثل بقیه اموالش بدهد .

محمد عطایی 15/12/96

نتایج

الف ) اگر کسی هدیه به دیگری داد و او تصور کرد قرض است و پس داد  شخص اول نباید پس بگیرد .

ب ) اگر با اطلاع او از موضوع و  رضایت او گرفت جزء در آمد سال دریافت واقع می شود .