بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

1– آیا هزینه مهمانی قبل و بعد از سفر حج و سوغاتی مناسب شان جزء هزینه حج و شرائط استطاعت محسوب می شوئد. به گونه ای که اگر فرد نداشت مستطیع نباشد و اگر برای آن قرض نمود از استطاعت ساقط شود ؟

ج ) بنا بر اینکه مراد از استطاعت در آیه شریفه مَنِ اسْتَطٰاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا  استطاعت عرفی باشد که ظاهر ایه شریفه همین معنی است تمام این موارد جزء استطاعت عرفیه است ؛ بنا بر این کسانی که مخارج عرفی قبل و بعد از سفر حج را ندارند و نمی توانند سوغاتی مناسب تهیه کنند عرفا مستطیع نبوده و واجب نیست حج بروند. وظاهرا اگر بروند کفایت از حجه الاسلام نکند . و لازم هم نیست قرض کند و اگر قرض نمود. برای کفایت حجه الاسلام  مشکل است . البته داشتن این مخارج در عرفها و فرهنگهای مختلف تفاوت دارد و مربوط به عرف و محل زندگی هر فرد دارد.

2- کسی که منزل مسکونی ندارد. ولی از نظر مسکن هم مشکل نداشته و در منزل سازمانی زندگی می کند اگر سائر شرائط را داشته باشد مستطیع است ؟

ج )  ظاهرا داشتن منزل مسکونی شرط استطاعت عرفی نیست و کسی که از نظر مسکن مشکل نداشته باشد مستطیع است. و میتواند حجه الاسلام انجام دهد.

3- خدمه و پزشکان و افرادی که به ماموریت به مکه اعزام می شوند.آیا مستطیع هستند؟

ج ) همانطور که بیان شد استطاعت یک امر عرفی است و این افراد اگر شرط رجوع به کفایت داشته باشند و این کار هم در حد شان آنها باشد مستطیع بوده و مشکلی ندارند.

4 – آیا شخصی که به وجوه شرعی نیازدارد و با وجوه شرعی (خمس ) تامین می شود مستطیع است.

ج ) در مورد استفاده از زکات چون منوط به فقر است و فقیر عرفا مستطیع نیست  کفایت نمی کند . و همینطور در مورد سهم سادات؛ اما در مورد سهم امام بنا بر اینکه شرط استفاده فقر باشد همین مشکل را دارد اما بنا بر نظر مشهور که شرط استفاده فقر  نیست. و استفاده هم مناسب شان و به مقدار متعارف باشد ما نعی ندارد. و اصطلاحا رجوع به کفایت دارند.

5– کسانی که با قرض نمودن  وجه لازم برای حج را بدست می آورند شرعا مستطیع می شوند؟

ج ) هر چند داشتن قرض در برخی شرائط مانع از تحقق استطاعت نیست؛ اما حصول استطاعت با وجه قرض شده بسیار بعید است.

6 – کسانی که با مخارج دولت به حج می روند. حجه الاسلام خود را انجام دهند یا حج استحبابی ؟

ج) اگر دولت یا کسی که آنها را برده است، مخارج قربانی را هم بدهند؛ حج بذلی محسوب می شود و مطلقا می توانند حج خود را انجام دهند ؛ اما اگر پول قربانی به عهده خودشان باشد در واقع حج بذلی نیست بلکه متمم بذل است و برای اینکه حجه الاسلام خود را انجام بدهند لازم است رجوع به کفایت داشته باشند.

7 – در حج بذلی اگر مبذول له بداند بازل بر او منت می گذارد ایا قبول لازم است ؟

ج) ظاهرا ادله وجوب قبول بذل از حالتی که موجب وهن و عسر وحرج و منت باشد انصراف دارد و نمی توان  به اطلاق ادله قبول بذل تمسک نمود. و می توان گفت اگر مقدار منت موجب کسر شان و اسیب اجتماعی  شود لازم نیست قبول کند؛ بلکه جائز نیست قبول کند.

8 – زنی از پدرش اموالی به ارث برده است . و برای حج کفا یت می کند و حتی عوائدی هم دارد. اما شوهرش فقیر است و نیاز دارد حتی به اموال زن وعوائد آن برای زندگی خودشان نیاز دارند . آیا بر زن واجب است حج بجا آورد یا میتواند به شوهر کمک نموده و حج را ترک کند؟

ج )  هر چند بر شوهر واجب نفقه زن را بدهد اما اگر نداشته باشد یا به هرعلتی نخواهد بدهد و عرفا زن نیاز به این  اموال برای گذران زندگی خود داشته و برای امرار معاش خانواده محتاج به آن باشد، می تواند حج را ترک نموده و ارثیه خود را صرف خانواده خود کند . بلی اگر بخواهد حج برود کفایت می کند.

9 – زنی با کسب و کار خود مستطیع شده است ولی اگر بخواهد حج برود شوهر او برای امور معاش خود به زحمت می افتد یا از باب تنها بودن با مشکل مواجه می شود. ایا زن می تواند حج را ترک کند؟

ج) اگر شوهر از باب معاش به کمک زن و اموال او نیاز دارد. به گونه ای که با حج زن کل خانواده به زحمت می افتد.لازم نیست به حج برود و حکم مسئله قبل را دارد. اما اگر خود مرد تنها مشکل دارد زن باید به حج برود .

11 – من خودم قبلا برای حج ثبت نام نمودم ولی شوهرم کاهلی  نمود وثبت نام نکرد. حالا که نوبت من رسیده است ، میتوانم نوبت خود را به شوهرم داده و بعدا خودم ثبت نام نموده و مشرف شوم ؟

ج ) اگر فعلا خودتان مستطیع هستید ، واجب است به حج مشرف شوید و نمی توانید از حج انصراف دهید . بلی اگر نتوانید به تنهایی مشرف شوید و نیاز به همراه داشته باشید . می توانید حج را ترک کنید.

12 – کسی که مستطیع است اگر به  سفر عمره یا سفر کربلا مشرف شود از استطاعت خارج می شود ؛ ایا جائز است با این سفر ها خود را از استطاعت خارج کند  ؟

ج ) در عروه مساله به این صورت مطرح شده : لو كان عنده ما يكفيه للحجّ، فإن لم يتمكّن من المسير لأجل عدم الصحّة في البدن، أو عدم تخلية السرب فالأقوى جواز التصرّف فيه بما يخرجه عن الاستطاعة، و إن كان لأجل عدم تهيئة الأسباب أو فقدان الرفقة فلا يجوز، مع احتمال الحصول فضلًا عن العلم به، و كذا لا يجوز التصرّف قبل مجي‌ء وقت الحج، فلو تصرّف استقرّ عليه لو فرض رفع العذر فيما بعد في الفرض الأوّل، و بقاء الشرائط في الثاني، و الظاهر جواز التصرّف لو لم يتمكّن في هذا العام، و إن علم بتمكّنه في العام القابل فلا يجب إبقاء المال إلى السنين القابلة.^[1]

اصل مسئله که خروج از استطاعت در همان سال استطاعت جائز نیست ظاهرا مسلم است مورد بحث نیست ، بنا بر این اگر در همان سالی که میتواند مشرف شود ، قبل از تشرف به واسطه این امور خود را از استطاعت خارج کند ، قطعا جائز نیست و موجب اسقرار حج میشود.

 اما اگر در همان سال نتواند مشرف شود آیا حفظ استطاعت برای سالهای اینده لازم است یا خیر ؟

ظاهرا باید گفت حفظ استطاعت برای سالهای آینده لازم است و فرقی بین توان تشرف در سال استطاعت و سال های بعد وجود ندارد. و نمی توان گفت :  أن العبرة بأشهر الحج لان التكليف في هذه الأشهر منجز و لا يجوز تفويت الاستطاعة فيها^[2].چون جواب داده اند: متى حصلت الاستطاعة بالمعنى المتقدم، تنجز الوجوب عليه في أي وقت كان، و أشهر الحج انما هي ظرف الواجب لا انها ظرف الوجوب.^[3]

و به همین بیا ن معلوم می شود انتها هم ندارد بلکه تا آخر عمر تا وقتی احتمال توفیق تشرف باشد حق مصرف مال موردنظر برای حج را ندارد . و ا ز همین جا روشن می شود که ثبت نام و لو برای سالهای بعد لازم است.

13– آیا مخارج ازدواج خود وفرزند مقدم بر حج است یا حج مقدم است ؟ انسان مقداری پول دارد که یا می تواند با آن پول خود یا فرزندش را زن بدهد یا به سفر حج برود ایا مستطیع است و باید به حج برود یا میتواند حج را ترک کند؟

ج  ) بنا بر اینکه استطاعت در آیه شریفه استطاعت عرفی باشد . کسی که هنوز ازدواج نکرده است یا برای ازدواج فرزند بزرگ خود مشکل دارد استطاعت عرفی نداشته و حج بر او واجب نیست . بلکه باید اول خودش یا فرزندش را زن بدهد  و اگر توانایی داشت بعدا به حج مشرف شوند.

14 – کسانی که با گرفتن وامهای بلند مدت منزل مسکونی ساخته و یا لوازم منزل تهیه نموده یا بیماری حاد خود را درمان نموده و ماهیانه مقداری از حقوق خود را بابت اقساط آن می پردازند به نحوی که به زندگی آنها خللی ایجاد نمی کند اگر پول کافی برای حج داشته باشند؛ مستطیع هستند؟

ج ) برخی با توجه به الْقُوَّةُ فِي الْمَالِ وَ الْيَسَارُ که در روایت آمده است . می گویند این فرد عرفا یسار ندارد پس مستطیع نیست . ولی می توان گفت عرفا این فرد مستطیع است مخصوصا اگر برنامه خاصی برای اداء دیون خود داشته باشد. بلی اگر زمان  باز پرداخت دین نزدیک باشد و این فرد برنامه مشخصی برای اداء دین خود نداشته باشد. عرفا یسار نداشته کفایت از حجه الاسلام نمی کند.

15– کسی که مستطیع است و از طریق ثبت نام دولتی در سال استطاعت نمی تواند مشرف شود ؛ آیا لازم است از طریق آزاد اقدام کند و به حج مشرف شود ؟

ج ) با توجه به فوریت حج واجب است این فرد اقدام کند و از طرق دیگر مشرف شود. مگر اینکه امکان تشرف از راههای دیگر نباشد یا موجب عسر و حرج باشد.

16- برخی زائران در معاینات پزشکی رد می شوند. ایا استطاعت این افرادهم تحقق نمی یابد یا لازم است اقدام نمایند؛ و از طرق دیگر مشرف شوند؟

ج ) اگر واقعا توانایی جسمی نداشته باشند استطاعت جسمی ندارند ولی اگر توانایی احجاج داشته باشند باید یک نفر را بفرستد ( بنا بر احتیاط صروره باشد) تا برای او حج بجا آورد.

اما اگر واقعا توانایی جسمی دارند  ولو با کمک دیگری که اعمال حج را بجا آورند باید اقدام نموده و از طرق دیگر مشرف شوند. مگر اینکه از طرق دیگر هم امکان تشرف نباشد.

17 – معیار استطاعت بدنی در حج واجب چیست؟ ایا کسانی که نیاز به کمک دیگران دارند یا با ویلچر یا در طبقه دوم طواف می کنند یا برای امور خود نیاز به کمک خدمه دارند ؛ مستطیع می باشند ؟ یعنی استطاعت بدنی دارند.

ج ) يشترط في وجوب الحج الاستطاعة البدنية، فلو كان مريضا لا يقدر على الركوب، أو كان حرجا عليه- و لو على المحمل أو الكنيسة- لم يجب.^[4] حاشیه عمده در این مسئله وجود ندارد.

حقیقت حج همانطور که بیان شده است وقوف به عرفات ومشعر است و در زمان قدیم مشکل اصلی افراد رسیدن به عرفه و مشاعر بوده است و لذا این مساله مطرح شده است و کسی هم حاشیه ندارد . اما امروز با وجود وسائل موجود رساندن فرد به مشاعر مشکلی حادی ندارد   معمولا با صرف مقدار کمی پول بیشتر حاصل می شود و کسی که این پول را داشته باشد و توان وقوف به عرفات و مشعر را هم داشته باشد در حقیقت قدرت بر حج دارند. و لو نسبت به بقیه اعمال نیاز به کمک یا عمل اضطراری داشته باشند حتی با توکیل به دیگری . بلی اگر فرد از برخی امور معذور باشند و کمک گرفتن از دیگران مستلزم عسر و حرج باشد مستطیع نیست.

18– کسی که مستطیع است ولی توان رفتن به حج ندارد چه وظیفه ای دارد؟ آیا واجب است نیابت بدهد. ایا تا زنده است می تواند نائب بگیرد؟

ج )  اگر توانایی مالی دارد واجب است کسی که تا به حال حج نرفته وتوانایی مالی رفتن به حج را ندارد به حج بفرستد. واگر از رفتن در تمام عمر معذور است تا وقتی زنده است می تواند بلکه باید در زمان حیات نیابت بدهد. و روایت زیر دلالت تام بر این مساله دارد

 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ حَالَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْحَجِّ مَرَضٌ أَوْ أَمْرٌ يَعْذِرُهُ اللَّهُ فِيهِ فَقَالَ عَلَيْهِ أَنْ يُحِجَّ عَنْهُ مِنْ مَالِهِ صَرُورَةً لَا مَالَ لَهُ.^[5] 

19 – کسی که قرض داشته  است؛ به حج مشرف شده است و بعد از مراجعت قرضهای خود را به تدریج داده است و خللی هم در زندگی وی ایجاد نشده است ؛  آیا حج او کفایت از حجه الاسلام می کند.

ج ) در فرض سوال اگر قرض زیادی داشته است . یا توان پرداخت قرض خود را نداشته است. به گونه ای که عرفا یسار نداشته است ، کفایت از حجه الاسلام نمی کند.

20 – ایا ثبت نام برای حج برای افرادی که فعلا استطاعت دارند اما امکان تشرف در سال ثبت نام برای آنها وجود ندارد واجب است تا در سالهای آینده مشرف شوند. به گونه ای که اگر ثبت نام نکردند وتا سال تشرف زنده ماندند و شرائط باقی بود حج بر آنها مستقر شود؟

ج ) ظاهرا ثبت نام از مقدمات لازم برای تشرف مثل حرکت و تهیه مرکب و غیره است که باید فراهم شود وفرقی بین سال اول و سالهای بعد وجود ندارد.واگر کسی ترک کند و در سالهای بعد زمانی برسد که اگر ثبت نام کرده بود مشرف می شد و چون ثبت نام نکرده است توان تشرف ندارد؛ اگر سائر شرائط استطاعت وجود داشته باشد ؛ حج بر او مستقر می شود.