بررسی مسائل شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

اگر کسی وارد نماز عشاء شده و بعد متوجه شود که نماز مغرب را یا نخوانده است و یا به جهتی باطل بوده است چه وظیفه ای دارد؟

ظاهرا مساله اختلافی است و در عروه آمده است

(مسألة 9): إذا ترك المغرب و دخل في العشاء غفلة أو نسياناً أو معتقداً لإتيانها فتذكّر في الأثناء عدل، إلّا إذا دخل في ركوع الركعة الرابعة، فإنّ الأحوط (1) حينئذٍ إتمامها عشاء، ثمّ إعادتها بعد الإتيان بالمغرب.[1]

ظاهرا در مساله سه قول وجود دارد

اول : احتیاط به صورتی که مرحوم سید مطرح کرده اند که نماز عشاء را تمام کند و دو مرتبه نماز مغرب و عشاء را بخواند و کسانی که به این مساله حاشیه ندارند یا حاشیه دارند که بل لا يخلو من قوّة. (الجواهري).

 که منشاء این احتیاط عدم اطمینان به بطلان و صحت نماز عشاء است.

 برخی مثلا محقق خویی حکم به بطلان نماز عشاء نموده و فرموده اند قطع کرده و نماز مغرب را شروع و بعد از آن نماز عشاء را بخواند .

بل الأقوى الإعادة فقط لشرط الترتيب ما دام في الصلاة.

و توهّم: أنّ دليل اعتبار الترتيب منحصر بأخبار العدول، و هي لا تشمل هذه الصورة فلا مقتضي للبطلان.

مدفوع: بأنّ عموم «أنّ هذه قبل هذه» وافٍ لإثبات الترتيب مطلقاً، ك‍، و مجرّد طرح ظهور ما في الفقرات في اشتراك الوقت مطلقاً لا يقتضي طرح هذه الفقرة أيضاً، بل هو بعموم لسانه معمول به كما لا يخفى. (آقا ضياء)

بل الأقوى الإعادة فقط. (الخوانساري)

و الأظهر جواز قطعها و الإتيان بها بعد المغرب. (الخوئي). و فیاض [2] و وحید [3] و روحانی [4]

ظاهرا دلیل آن اقایان عمانطور که محقق خویی دارند این است که إذ لا سبيل للتصحيح لا عشاء لما عرفت من استلزامه الإخلال بالترتيب عامداً بالإضافة إلى الأجزاء اللاحقة، و لا بالعدول إلى المغرب لفوات محله بالدخول بالركن‌[5]

 و برخی هم حکم به صحت نماز عشاء نموده و گفته اند نماز عشاء را تمام نموده و بعد نماز مغرب را بخواند مثل : تقدّم أنّ الأقوى صحّتها و يأتي بالمغرب بعدها. (البروجردي). و همینطور مرحوم اصفهانی و خمینی و حکیم و نایینی و فاضل [6] و سیستانی [7]

فيمكن تصحيحها إمّا بدعوى أنّ أدلّة الترتيب إنّما تدلّ على اعتباره في جميع الصلاة- بمعنى عدم تقدم اللاحقة بتمامها على السابقة- و لا إطلاق لها يشمل الأجزاء، و إمّا بدعوى أنّ لازم حكم الشارع بصحة الأجزاء السابقة بمقتضى إطلاق «لا تعاد» صحة الأجزاء اللاحقة أيضا، إذ مع عدمها يكون الحكم بصحة أجزاء السابقة لغوا، هذا.[8]

مساله سه صورت دارد

اول : نماز گذار قبل از شروع رکعت چهارم متوجه شود که اجماعا عدول میکند به مغرب و نماز مغرب را تمام نموده و بعد نماز عشاء را می خواند .

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ... وَ قَالَ إِنْ نَسِيتَ الظُّهْرَ حَتَّى صَلَّيْتَ الْعَصْرَ فَذَكَرْتَهَا وَ أَنْتَ فِي الصَّلَاةِ أَوْ بَعْدَ فَرَاغِكَ فَانْوِهَا الْأُولَى ثُمَّ صَلِّ الْعَصْرَ فَإِنَّمَا هِيَ أَرْبَعٌ مَكَانَ أَرْبَعٍ فَإِنْ ذَكَرْتَ أَنَّكَ لَمْ تُصَلِّ الْأُولَى وَ أَنْتَ فِي صَلَاةِ الْعَصْرِ وَ قَدْ صَلَّيْتَ مِنْهَا رَكْعَتَيْنِ فَانْوِهَا الْأُولَى ثُمَّ صَلِّ الرَّكْعَتَيْنِ‌ الْبَاقِيَتَيْنِ وَ قُمْ فَصَلِّ الْعَصْرَ ...[9]

دوم : نماز گذار بعد از شروع رکعت چهارم و قبل از رکوع متوجه شود که مشهور میگویند باید بنشیند و عدول به مغرب کند و نمازش صحیح است و محقق خویی و اقای مکارم در اصل اشکال میکنند که روایت مربوطه شامل این حالت نمی شود فالمشهور هو الصحة أيضاً و العدول إلى السابقة، لكن الشأن في مستنده، فإن الصحيحة المزبورة قاصرة الشمول لهذه الصورة، لاختصاص موردها بعدم التجاوز عن الحد المشترك.[10] ولی بالاخره فتوی را می پذیرند.

سوم: نماز گذار بعد از رکوع رکعت چهارم متوجه شود که اختلاف فتوی در بالا و ادله هر دسته بیان شد . و به نظر می رسد اگر نخواهیم احتیاط کنیم حکم به صحت نماز اقرب باشد. ولی در نهابت باید احتیاط نمود و نمیتوان نسبت به بطلان و یا صحت نماز عشاء مذکور نظر قطعی داد .

محمد عطایی 1/9/95

 نتیجه

الف ) کسی که نماز مغرب را نخوانده و یا باطل خوانده است و بین نماز عشاء متوجه می شود اگر قبل از رکوع رکعت چهارم متوجه شود باید عدول کند به مغرب و بعد نماز عشاء را بخواند.

ب ) اگر بعد ار رکوع رکعت چهارم متوجه شود باید احتیاط کند و نماز را تمام کند و دو مرتبه نماز مغرب و عشاء را بخواند .